Ekolozi u ovom vijeku moramo biti svi

Piše: MOST

Opšti komentar Nacrta prostornog plana RCG:

Neuskladjenost pojedinih aspekata plana sa posebnim osvrtom na proklamovano očuvanje prirodne baštine i zaštićena prirodna dobra sa jedne, i aktivnosti koje su predvidjene na ovim prostorima prijete stvaranju trajnih  neodrživih rješenja …. Obzirom da bi prioritet trebao biti na očuvanju vrijednosti koje Crna Gora ima, ostale planove bi trebalo uskladiti sa konceptom zaštite prirodne baštine i principima ekološke države Crne Gore.

Očigledno je da se vizija održivog razvoja Crne Gore u nacrtu Prostrornog plana Republike Crne Gore (PPRCG) nalazi na presudnom ispitu. Plan se povinuje negativnim trendovima, konstatuje mnoge od njih,  projektuje ih u još većem obimu i ne nudi nikakva rješenja. Kroz cjelokupan nacrt se vidi sukob izmedju ekološkog i neoliberalnog koncepta razvoja.

Ne govori se o pogubnim posledicama koje je donio ekonomski neoliberalizam u Crnoj Gori. Ekonomski liberalizam vrijedi samo kada neka zemlja ide u osvajanje drugih tržišta. Svaka vlada u Evropskoj uniji ne daje vam pravo na liberalizam, to se jedino daje upravo kada se dolazi na druga tržišta.Kod nas je na sceni dugogodišnja rasprodaja nacionalnih resursa. Strateške grane poljoprivreda, turizami pomorstvo su u ovom nacrtu plana u odnosu na energiju  zapostavljene. Zadatak države je da ojača svoju privredu. Država mora dati podršku i fizičku i institucionalnu. U planu se uglavnom govori o infrastrukturnom dijelu, a ne govori se o institucionalnoj podršci (institutima, zavodima, agencijama) naši proizvodjači ne znaju šta raditi, koje su tehnologije, tržišta, proizvodi, standardi, što je posao institucija koje su uništene ili ne postoje…Previše je loših rješenja. Suštinske procjene uticaja PPRCG nema, iako je  po novom zakonu to obaveza. Nacrt predstavlja jednu kompilaciju širokog spektra razvojnih mogućosti (od kojih su neke zastarjele i ne mogu dovesti do ostvarivanja «modernih» razvojnih ciljeva Crne Gore vezanih za pridruživanju EU i održivi razvoj) pri čemu nema jasne vizije razvoja, a takođe nema ni jasnih smjernica kako i koje od tih razvojnih aspiracija je moguće realizovati u planskom periodu.

Nenude se mehanizmi za postizanje geografski uravnoteženog razvoja (kako zaustaviti depopulaciju, porezi, finasijska podrška, decentralizacija….)

Neuskladjenost je najviše posledica nedovoljnog potenciranja, istraživanja i zanemarivanja razvojnih šansi. Nema jasne vizije razvoja, ne nude se ni rješenja za mnogobrojne konflikte:

Smatra se da se može nastaviti sa razvojem koji je pokazao sve pogubnosti u proteklom periodu: teška industrija, nekontrolisana eksplatacija resursa, divlja izgradnja, prekomjerna sječa šuma…Sve na malom prostoru, zajedno sa turizmim i ekologijom ne ide.

Pretjerana urbanizacija na jugu projektuje masovni turizam. Planiranje povećanje gradnje u centralonom dijelu dovešće do napuštanje sjevera i naseljavanje Podgorice. Ovo je put za zavisnu zemlju koja ne bi mogla dugoročno da obezbijedi svoje potrebe u korišenju prostora, vode, energije, hrane….

Uoučavaju se nekonsekventnosti izmedju dijelova predloga, protežiraju se opasne hidroelektrane pa i na prostorima pod zakonskom zaštitom. Biodiverzitet Crne Gore u velikoj mjeri bazira na kanjonima i klisurama Crne Gore, prostore koji čuvaju njaznačajnije biljne i životinjske vrste i čine osnov kulturne i prirodne baštine Crne Gore. Udar na te prostore je nešto što prvo treba zaustaviti. Nema te struje koja će to nadoknaditi. To su crnogorski centri diverziteta i eksluzivne turističke zone. Zbog toga  moraju biti korišćene alternative, posebno za jednu malu državu kao što je to Crna Gora.

Ovakvi zahvati bi sigurno doveli do nestanka velikog broja ovih vrsta i ekosistema.

Nacionalna strategija održivog razvoja (NSOR CG) uzima se samo kao dekor…

Što se tiče turizma,  za osnovu nisu uzeti dokumenti koji se upravo inoviranju – Master plan za razvoj turizma, ali je zato korišćen  odbačeni „Program razvoja planinskog turizma u Crnoj Gori" . Nedostaju i ozbiljne studije čija je izrada u toku:dokument Nacionalne šumarske politike, strategija energetike…itd

Nacrt koji je ponudjen na javnu raspravu juna 2007 ima više suštinskih slabosti i da zbog toga neće i ne može biti instrument kojim će se osigurati održivi razvoj Crne Gore

Sve činjenice koje govore da bi ubrzano usvajanje PPRCG  pod ovakvim okolnostima, ozbiljno dovolo u pitanje kvalitet i autoritet dokumenta PPRCG..

Konkretna dopuna , komentari i obrazloženje nacrta prostornog plana RCG

Održivi razvoj

Ako se zaista ozbiljno želi da PPR predstavlja plan za održivi razvoj Crne Gore, moralo voditi računa da li ono zadovoljava principe održivosti. To znači da se svako plansko rješenje treba testirati u odnosu na niz kriterija kao što su:

1. da li planirano rješenje (npr. razvoj turizma odnosno ekonomske koristi od toga) zadovoljava principe jednakosti i pravičnosti – da li vodi ravnomjernijem regionalnom razvoju, da li vodi smanjenju siromaštva, da li ostavlja jednake mogućnosti budućim generacijama da koriste resurse,
2. da li je plansko rješenje održivo sa stanovišta očuvanja životne sredine uopšte ili pojedinih (zaštićenih) prirodnih područja, kulturnog nasleđa, pejzažnih vrijednosti,
3. da li plansko rješenje doprinosi racionalnom korišćenju prirodnih resursa, očuvanju energije, smanjenju zagađenja,
4. da li je javnost učestvovala u donošenju planskog rješenja i da li postoji saglasnost društvenih aktera oko njega,
5. da li doprinosi socijalnoj koheziji, ostvarivanju ljudskih prava, očuvanju kulturnog identiteta,
6. u slučaju da se nemaju pouzdane informacije o oblasti koju tretira dato rješenje – da li je inkorporiran princip predostrožnosti, i sl.     

Str. 82 3.8.1.Opšte stanje i problemi životne sredine

Navodi se da se „stanje biodiverziteta prati već šest godina". Nije, međutim, navedeno na kojim lokacijama, a veliki dio područja značajnih za očuvanje biodiverziteta nije pokriven ovim praćenjem.Mora se organizovati mreža praćenja stanja biodiverziteta koja bi uključila sva važna mjesta u Crnoj Gori.

Glava 3.7.2 Energetski sistemi

Str. 74: Među uzrocima energetskog deficita pominju se dotrajalost i kvarovi na električnoj mreži, niska efikasnost industrijskih postrojenja i uređaja u industriji i domaćinstvima, ali se uopšte ne razmatra problem prodaje struje po povlašćenim niskim cijenama KAP-u, najvećem potrošaču koji je jedan od najbitnijih faktora energetskog deficita. Nigdje se ne pominje da bi samo nova tehnologija u KAP-u smanjinila 7% potrošnje energije  u ovom sistemu.

Ukoliko se planira ekonomski održiv razvoj Crne Gore, ne može se nastaviti sa pružanjem povlastica na štetu republičkog energetskog sistema. Ukoliko bi KAP plaćao struju po realnim cijenama, to bi moglo da obezbijedi znatna sredstva za opravku i obnovu postojeće elektro mreže i energetsku efikasnost. Potrebno je predočiti koliko mogu trajati resursi za KAP (ruda boksita), kao i predvidjeti postepeno zatvaranje ovog kompleksa koji bitno narušava ravnotežu eko sistema i potpuno remeti održivi razvoj najperspektivnijeg  prostora u Crnoj Gori.

Str 74: Kod pominjanja energetske efikasnosti (pasus 3) bilo bi dobro ilustrovati stanje pokazateljima energetske (ne)efikasnosti (dostupnih iz npr. Strategije energetske efikasnosti). Drugo, bilo bi neophodno ovdje ili u kasnijim sekcijama koje govore o razvoju energetike postaviti cilj do kojeg se treba stići u planskom periodu u pogledu povećanja energetske efikasnosti (taj cilj se možda može preuzeti iz NSOR ili iz Strategije razvoja energetike). Dalje, bilo bi veoma dobro reći što taj planrani stepen povećanja energetske efikasnosti znači u ukupnom bilansu potrošnje električne energije (bilo na godišenjem nivou bilo ukupno) i što bi to značilo za elektro-energetski deficit.

Hidroenergetika.- .(na strani 142 se kaže) Kroz planiranu izgradnju strategije razvoja energetike Crne Gore, odrediće se ključni energetski objekti u domenu obnovljenih i neobnovljenih energetskih izvora. Preporučuje se da HE potencijal dobije mjesto u skladu sa definisanom strategijom održivog razvoje Crne Gore.

Ona se, na strani 141, govori čak i o hidroelektranama na Tari koje su konačno odbačena rješenja od svih, potom hidroelektranama na Morači, Komarnici, drugom bloku u Pljevljima, termoelektrani u Beranama što bi značilo da je Crnu Goru samo energetska zemlja. Obradjivač ne vodi računa o ustavnom odredjenju, potpisanim medjunarodnim konvencijama, EU direktivama, domaćim zakonima, strateškom opredjeljenju Crne Gore…

Posebno treba naglasiti dva planirana hidroenergetska objekta koji su potpuno suprostavljeni i u nacrtu PPRCG.

1.Hidroelektrana na Komarnici. Ovaj objekat bi uticao na prostor koji je već zaštićen spomenik prirode-Komarnica. Komarnica, osim geoloskih osobenosti sadrži fascinantan biljni i zivotinjski svijet izvarednih biogeografskih osobenosti. Kanjon Nevidio na rijeci Komarnici se na 146. strani označava kao »izuzetan«, a na 147. je zaštićen kao spomenik prirode, dok se na 141. i 152. strani se navodi da prioritet treba dati izgradnji HE Komarnica. Smjernice za održivi razvoj su samo formalno uvedene u plan (prostim navođenjem i  ponavljanjem određenih iskaza), ali nijesu i stvarno integrisane u planske postavke tj nijesu korišćene kao kriterijumi kojima bi se «testirala» i opredjeljivala planska rješenja.

2. Hidroenergetski objekti na Tari i prevodjenje rijeke Tare u Moraču su neprihvatljivi jer bi to  ugrozilo jedan od najvecih bisera koji je svjetska zajednica povjerila Crnoj Gori na čuvanje-kanjon Tare uz Durmitor.
Pod kojim je sve zaštititama ovaj eko sistem i koja je njegova važnost za Crnu Goru i čovječanstvo potvrdjuje pored više domaćih(zakoni i Deklaracija) i dupla UNESCO zaštita jedinstvena u Evropi.

DEKLARACIJA O ZAŠTITI RIJEKE TARE

1.Razvoj Crne Gore mora biti ekološki uslovljen.

2.Izgradnja hidroelektrane Buk-Bijela, kao i eventualni drugi zahvati duž čitavog toka rijeke Tare predstavljali bi remetilački faktor, ne samo u dijelu kanjona predvidjenom za potapanje, već u cijelom regionu razvojno naslonjenom na kanjon.

3.Izvori električne energije koji neće narušivati prirodnu ravnotežu, uz drastično smanjenje komercijalnih gubitaka, predstavlja rješenje za budućnost.

Skupština Republike Crne Gore, poštujući navedene principe, odbacuje bilo kakve zahvate u kanjonu rijeke Tare. Kao gradjani, svjesni smo da je Tara naša budućnost i prepoznatljivost. Bilo kakav pokušaj da se Tara mijenja zahtijeva slobodno izjašnjavanje svih gradjana Crne Gore i jedino pravedno donošenje odluke o sudbini rijeke bi bilo na referendumu, kako danas, tako i u budućnosti.

Apelujemo na Vladu Republike Crne Gore, Vladu Bosne i Hercegovine, Vladu Republike Srpske i Visokog predstavnika za BiH da učine sve što je u njihovoj nadležnosti da spriječe devastaciju rijeke Tare.

Alternative:

Solarna energija

Predvidjanja su da će solarna energija posle 2050. postati potpuno dominantna u proizvodnji  energije. Njemački primjer širenja korišćenja altenativnih izvora energije, povećanje zaposlenosti, energetska optmizacija u zgradama (troše 40 do 60% nacionalne električne energije) najsnažniji su argumenti za osnaženje ove privredne grane….

Direktive EU obavezuju da se udio od minumum 20% odsto domaće potrošnje energije država članica mora obezbijediti iz alternativnih ekoloških prihvatljivih izvora do 2030 godine (20% )

I pored ogromnog potencijala solarne energija u Crnoj Gori  u nacrtu PPCG se skoro potpuno ignoriše.

Crna Gora je ovu tehnologiju koristila u kompleksu  Slovenske plaže još davne 1984. godine i taj sisstem je isplaćen za tri godine… Fabrika "Solar 80-Elastik" osnovana 1980. proizvodila je PSE-e na bazi tehnologije "OMBRONE" Italije, odnosno Izraela.

Proizvedeno i ugrađeno oko 45.000 m2 PSE-a za hotele: „Ekscelzior" u Dubrovniku, „Plavi horizonti" u Tivtu, u Kuparima za „Hotel Kupari" za toplu vodu 200.000 l/dan.

Pokušaj uvođenja FN proizvodnje 1986 . Trebalo da se krene u unapređenje

tehnologije llicencom iz Španije 2002. godine kada je bio potpisan ugovor,..

Imali smo tehnologiju, imali smo i proizvodnju ovih sistema, imamo kontinuitet. Zabrinjavajući je podatak što se u prostornom panu ne nalazi do tančina razradjen plan proizvodnje solarne energije.

Potencijali sunčeve energije u Crnoj Gori, sunčevo zračenje – 1.500 -2.500 h odnosno 17-18 % ukupnog broja sati goodišnje.

Posebna raspoloživost u priobalnoom dijelu (primjer Bar i Ulcinj) s godišnjim prosječnim dnevnim od 4.45 KWh/m2. Najveća primjena u hotelima; cijeni se da ima oko 11000 m² sa instalisanom snagom od 5.500 kW, što pokriva oko 5 % potreba.

Potencijal  i prednosti proizvedene električne energije putem fotonaponskih ćelija:

Smanjenje potrošnje fosilnih goriva i emisije CO₂ i drugih gasova efekta

staklene bašte, doprinos zaštiti okoline, povećanje efikanosti upotrebe

domaćih resursa i doprinos uspostavljanju ekonomskog razvoja

društva, širenje znanja, prenos i razvoj tehnologija, prilog formiranju relevante baze podataka inžinjerskih znanja, demonstracija novih OIE tehnologija

Najšire korišćenje sunčeve toplotne energije jednostavnim sistemima i pasivnim smanjenjem energetske gradnje objekata može neposredno supstituisati  od 35% do 40%  energije u potrošnji domaćinstava. Država mora  imati definisanu politiku u ovoj oblasti i  dati podsticaje za njen razvoj.

Vjetar

Tek u začetku premda postoji značajan potencijal zbog kombinacije planinskog i mediteranskog terena. Posebno u regionu Nikšića gdje su se sprovodila mjerenja 2002.

Rezultati pokazuju potencijal prosječne snage vjetra od 225 W/m2 u mjesecu Martu 2002.

Geotermalne vode

Korišćenje vode kao toplotnog ponora i toplotnog izvora :Područje Podgorice, potencijal podzemnih voda stalne temperature od 12 do 14 sepeni što je izuzetno povoljno za primjenu toplotnih pumpi, bilo za grijanje bilo za hladjenje.

»Ekonomskim i održivim korišćenjem prirodnih predjela može se postići mnogo veća dobit, na duži period, nego štetnim akumulacijama .

HE "Boka" – „Višenamjensko korišćenje voda Hidrosistema "Trebišnjica" u pravcu Boke Kotorske (Studija, Energoprojekt – Hidroinžinjering, Beograd, 1993.).

Što se tiče HE "Boka", takvo rješenje predviđa izgradnju derivacionog hidroenergetskog postrojenja (analogno postrojenju HE "Dubrovnik") u zaleđu Risna, maks. instalisane snage P = 350MNj i prosječne godišnje proizvodnje električne energije E = 1900GNjh.

HE "Boka" podrazumijeva korišćenje dijela hidrosistema "Trebišnjica", koji se jednim dijelom proteže i na teritoriji Crne Gore i HE "Bokom" se povezuje kompenzacioni basen "Gorica" sa Bokom Kotorskom.

Prednosti HE "Boka" su, pored ostalog, sljedeće: Raspoloživi vodeni potencijal može se višenamjenski koristiti uključujući rješavanje akutnih problema vodosnabdijevanja Crnogorskog primorja. Crna Gora može na najracionalniji način da izvrši obeštećenje za potopljeno zemljište akumulacijom Bilećkog jezera, odnosno da dobije po tom osnovu pripadajući dio električne energije iz sistema "Trebišnjica".

„S obzirom na to da je 40 odsto ukupnog potencijala Bilećkog jezera na teritoriji Crne Gore, potrebno je da valorizujemo tu akumulaciju. Prema dokumenmtaciji Elektroprivrede Crne Gore, postoje četiri načina da se koristi voda Bilećkog jezera za potrebe Crne Gore. Jedna od mogućnosti je izgradnja hidroelektrane Boka, odnosno Risan. I za njenu izgradnju postoje dvije varijante – jedna je da se voda iz Bilećkog jezera prevede u Grahovsko jezero i koristi njen pad, a druga da se prokopa tunel od Risna do Bilećkog jezera, pa da se opet za proiozvodnju struje koristi pad. Treća varijanta je da se dio vode Bilećkog jezera prevede u Slano jezero i da ga koristi hidroelektrana Perućica. Planeri bivše SFRJ su, ukazivali na potencijale Bilećkog jezera,
– Izgradnja hidroelektrane koja bi za Crnu Goru koristila akumulaciju Bilećkog jezera je dobro rješenje. Tim prije što nijesmo uspjeli da se sa predstavnicima Bosne i Hercegovine i Hrvatske dogovorimo o energetskom korišćenju te akumulacije. Bosanskohercegovačka i hrvatska elektroprivreda odbile su da dio struje koje proizvode HE Plat u blizini Dubrovnika i dvije HE na bosanskoj strani isporučuju Crnoj Gori na ime obeštećenja zbog činjenice da je veliki dio akumulacije Bilećkog jezera na crnogorskoj teritoriji. Oba susjeda preporučila su Crnoj Gori da svoj dio akumulacije iskoristi tako što će izgraditi vlastitu hidroelektranu. Tim prije što BiH i Hrvatska planiraju izgradnju još po jedne HE na vodi tog jezera.
Prema proračunima crnogorskih energetičara, bilo koja varijanta korišćenja akumulacije Bilećkog jezera je trenutno najjeftiniji potencijalni izvor nove količine struje za Crnu Goru. Nekadašnji JUGEL, čiji je dio bila i EPCG, ima komplatnu dokumentaciju, koju je sada potrebno inovirati. Zainteresovanih za izgradnju ovakvog projekta ne fali …"

„Rješenje problema korišćenja vode iz Bilećkog jezera postoji. U pitanju je izgradnja hidroelektrane "Boka", kojom bi Crna Gora bez akumulacija u potpunosti riješila problem deficita električne energije, vodosnabdijevanja crnogorskog primorja, a struja iz te ele-ktrane bila bi jeftinija. Tempo razvoja Boke Kotorske nije adekvatan njenim mogućnostima. Stalno je postojala nepremostiva prepreka – deficit vode. Paradoks je da je nedostatak vode prepreka razvoja regiona sa najvećim padovima u Evropi. Područje hidrosistema "Trebišnjica" zahvata dio istočne Hercegovine, dubrovačkog priobalja, a dijelom se proteže i na teritoriju Crne Gore, odnosno opštinu Nikšić. U tom sistemu sada funkcionišu hidroelektrane "Dubrovnik", "Trebinje I i II" i "Čapljina". U dosadašnjoj koncepciji neopravdanao je zapostavljena činjenica da istočna Hercegovina predstavlja dio prirodnog zaleđa Boke Kotorske, a količina vode kojom se preko Konavla Herceg Novi snabdijeva vodom za piće je premali doprinos HES "Trebišnjica". Za razliku od megalomanskih projekata koji listom predviđaju akumulaciona jezera na teritoriji Crne Gore, HE "Boka" koristila višak voda iz već postojeće akumulacije koji sada postoji u sistemu HE "Trebišnjica".
– Elektrana bi se nalazila u okolini Risna i bila bi podzemnog tipa, znači bez vještačkog jezera. Koristila bi vodu iz gotove akumulacije "Gorica" i naše bi bilo samo da iskopamo tunel. Što se tiče snage, razrađene su tri varijante – prva 60, druga 252 i treća 345 megavata snage, i proizvodila bi u prvoj varijanti 298 miliona kilovatsati godišnje, 1,3 milijarde u drugoj i 1,8 milijardi u trećoj varijanti. Ta elektrana bi, znači, potpuno pokrila sadašnji deficit struje u Crnoj Gori. cijena te struje bila jeftinija, a investicioni troškovi ne bi bili veći od uobičajene izgradnje neke hidroelektrane.
Prednosti prevedene vode bile bi višestruke.
– To bi bilo veoma ekonomično i ekološki čisto postrojenje sa visokim nivoom instalisane snage. Njen pandan bi bila elektrana "Dubrovnik" koja radi već 40 godina i nimalo ne utiče na turizam. Sa ekološkog aspekta ništa se ne remeti, jer je to podzemna elektrana koja ima direktni izlaz na more. Bila bi dovedena velika količina pitke vode u priobalje. 

Okosnicu hidrosistema "Trebišnjica" čini istoimena rijeka. Sliv Trebišnjice i djelovi slivova Bune, Bunice i Bregave čine vodoprivrednu cjelinu površine oko 7.500 kvadrata, koja se prostire na teritoriji opština Nikšić, Trebinje, Bileća, Gacko, Nevesinje, Stolac, Ljubinje, Neum, Čapljina i Dubrovnik.
– Zbog nedovoljne propusne moći tunela za HE "Dubrovnik" i kanala prema HE "Čapljini" dolazi do izlivanja vode van betoniranog korita kanala. Izlivene vode poniru i nepovratno se gube. U ekstremnim slučajevima, van korita se izlije i 700 metara kubnih vode u sekundi (prof. dr Milo Mrkić sa katedre za hidroenergetiku podgoričkog Mašinskog fakulteta).

Durmitor

Na strani 167 se kaže: Privrednu osnovu Plužina, Šavnika i Žabljaka, uz unaprjeđenje funkcionalne integrisanosti ovih gradova, treba proširiti. Porast stanovništva sva tri grada zahtijevaće jačanje njihove privredne osnove, razvoj turizma u Žabljaku, poljoprivrede u Šavniku i industrije u Plužinama, u kombinaciji sa razvojem male privrede. A potom se konstatuje da već razvijeno stočarstvo na Pivskoj površi treba unapređivati…

Razvojna zona: PODRUČJE DURMITORA (strana 173)

Resursi i potencijali: Nacionalni park „Durmitor", sa kanjonom Tare; izgrađeni turistički kapaciteti, te tradicija i renome Žabljaka kao centra za dvosezonsko korišćenje; značajni kompleksi šuma i pašnjaka.

Prioriteti razvoja: Turizam, uključujući i specifičnu ponudu seoskog turizma; poljoprivreda, orijentisana na razvoj stočarstva; industrija prerade drveta (na postojećoj lokaciji). Zahtjevi okruženja: Zaštita prirodne sredine zone u cjelini, sa naglaskom na očuvanje njenog integriteta i integriteta postojećih eko sistema.

Preduslovi: Funkcionalno povezivanje ove zone sa Pivskom zonom, imajući u vidu dosadašnji ukupan razvoj i postojanje šire Durmitorske subregije.

——————————————————-

Neuskladjenost u konceptu zaštite i planirani zahvati i aktivnosti:

NP „Durmitor" -planirana izgradnja aerodroma Žabljak u okviru nacionalnog parka predstavlja potencijalni rizik i opasan zahvat(za isti ima mnogo boljih mjesta od planiranog…).

-razvoj zimskog turizma i velikih kapaciteta je u neskladu sa zaštitom prirode

-Izostavljanje održivog i ekoturizma na ovom prostoru koji bi morali biti dominantna smjernica razvoja.

Konflikt koncepcija razvoja, vidjen u mnogim regijama, najsnažnije se očitava na Durmitoru, govori se o industriji, turizmu i ekologiji, a misli se na kontrolu seizmičkog rizika: „Primjena svih mjera kod projektovanja zgrada i drugih inženjerijskih objekata, i izgradnju hidroenergetskih sistema  – „Prostornim planovima opština treba rezervisati zemljište za izgradnju naznačenih hidroenergetskih sistema."

Ako se porast stanovništva zamišlja jačanjem industrije, kao što je to uradjeno sa izgradnjom hidroelektrane na Pivi,  postojeće projekcije su dokazano netačne. Stanje na terenu imalo je skroz drugačije posledice, skoro potpuno raseljavanje i ekonomsko nazadovanja domicilnog stanovništva…Eventualnom izgradnjom još jednog sličnog megalomanskog projekta na ovom prostoru stavila bi se tačka na jedinstven eko sistem i dugoročan održivi razvoj područja. Kako Durmitor predstavlja jedinstvenu zonu, a već jako ugrožen dugogodišnjim pogrešnim razvojem , moguće ga je održivo razvijati jedino ako ga posmatramo kao „Eko zonu Durmitor"(postojeći projekat MOST-a izuzetno ocijenjen od poznatih autoriteta  (Donald E. Hawkins George Washington University…), zonu tri opštine sa granicama izvan nacionalnog parka,  povezan programima eko turizma, zdravstvenog turizma, organske poljoprivrede (u nacrtu PPRCG organska poljoprivreda nije predstavljena na potreban način), eko sela…, bez favorizovanja bilo kojeg grada u nizu( Žabljak, Šavnik, Plužine). Oni suštinski održivo ne mogu funkcionisati ponaosob: potencijali Šavnika i Plužina turistički su jednaki Žabljaku. Zajednički u „Eko zonu Durmitor" predstavljaju dobitnu kombinaciju i sam vrh ponude ukupnog turističkog brenda MONTENEGRO. Ovakav regionalni koncept u Crnoj Gori takodje bi se mogao primijeniti u Bokokotorskom zalivu, Skadarskom jezeru… Koliko god je to moguće, koncept integrisati u šira zaštićena područja prirode (nacionalni park, regionalni park). ”Regionalni marketing-Brendiranje proizvoda i regiona”  iskustva su koja su se već pokazala uspješnim (region Šprivald – Spreewald) Njemačka, koji je pravi primjer kako čitav region može brendirati i ekonomski razviti. Šprivald se nalazi u  državi Brandenburg kroz koju prolazi rijeka Špri, a koja u predjelu ovog regiona formira deltu sa preko 1000 km riječnih kanala. Od 1991. godine Šprivald  se nalazi pod zaštitom UNESCO-a kao, jedan od najvećih prirodnih rezervata i staništa rijetkih životinjskih vrsta, ptica i biljaka u Evropi.

Jedno od rešenja je da se Žabljak ozvaniči  kao centar ekološke države Crne Gore, da neke institucije za zaštitu prirode umjesto u Podgoricu budu rasporedjene i na sjeveru i jugu, da se decentraliziju nacionalni parkovi , da se umjesto bespotrebno pretrpane centrale osnaži menadžment u samim parkovima(Žabljak, Kolašin, Cetinje, Plav…), da se otvori fakultet za održivi razvoj,  osigura pažnja  prijestonici ekologije u Crnoj Gori…
Žabljak – centar ekološke države Crne Gore je konkretan prijedlog za zaustavljanje negativnog trenda raseljavanja stanovništva sa sjevera republike. Ova inicijativa je otišla i Ustavotvornoj skupštini Crne Gore i dobro bi je bilo predvidjeti i prostornim planom…

Skadarsko jezero

Na više mjesta se, na primjer, kao poželjan i/ili planiran projekat pominje regulacija voda Skadarskog jezera (intervencijama na rijeci Bojani i dvjema rijekama u Albaniji), a da se pri tom uopšte ne objašnjava obim te intervencije niti se razmatraju posljedice koje bi to imalo po ekosistem Skadarskog jezera (koji je Nacionalni park i međunarodno značajno močvarno područje!!). Kao razlozi regulacije se pominju otvaranje međunarodnog plovnog puta, zaštita od poplava, a na jednom mjestu se čak govori i o dobijanju novih površina poljoprivrednog zemljišta, iz čega se može zaključiti da se radi o ozbiljnoj intervenciji i smanjenju nivoa vode. Takva intervencija je neprihvatljiva, budući da bi imala  ogromne posljedice na ekosistem Skadarskog jezera koji je jedinstven na Balkanu (biodiverzitet, hidrološki režim itd) a i globalno je vrijedan kao Ramsar područje i stanište migratornih vrsta ptica. Crna Gora zajedno sa Albanijom radi na poboljšanju integralnog upravljanja ekosistemom Skadarskog jezera, te da je Vlada nosilac projekta kojim se od Globalnog fonda za životnu sredinu traže sredstva za poboljšanje upravljanja i smanjenje pritisaka na ekosistem (kontrolu izvora zagađenja jezera i sl.). Potpuno neprikladno na jednoj strani raditi na takvom projektu, a na drugoj u ključni planski dokument države uvrstiti intervenciju (ili mogućnost intervencije) kojom bi se ugrozili osnovni atributi jezera.

Kao ilustraciju neusagalašenosti planskih rješenja, za Skadarsko jezero (koje je, nacionalni park i Ramsarsko područje, čije vrijednosti i sam Nacrt prepoznaje – vidjeti npr. dio Resursi i potencijali kod Razvojne zone Skadarsko jezero na str. 165 Nacrta) su predviđene slijedeće mogućnosti koje bi imale značajne negativne posljedice po prirodnu ravnotežu i ekosistem Jezera:

regulacija voda (čini se da je suština u spuštanju nivoa vode i isušivanju određenih, sada močvarnih površina)

prevođenje voda Tare u Moraču (nema doduše podataka o obimu ove intervencije, ali se s obzirom na motivaciju – generisanje električene enrgije – može pretpostaviti da bi se radilo o značajnom transferu voda i novom dotoku u Jezero)

otvranje međunarodnih plovnih puteva (tj. intenziviranje saobraćaja na Jezeru)

«uzgoj i čuvanje matičnog materijala – stada nekih rijetkih vrsta (riba) kao glavatica ili strun», gdje se kao pogodan mjesta ističu «sublakustrični izvoriĆ odnosno jezerska «oka».

Ako bi se realizovale sve ove mogućnosti, Skadarsko jezero 2020. godine sigurno ne bi ni najmanje ličilo na ono što je danas i što treba da ostane. Uz to, ne treba zaboraviti da se planira i korišćenje vode iz (podzemnih izvora) Jezera za vodosnabdijevanje primorja, gdje će se graditi veoma skup infrastrukturni sistem i gjde bi s obzirom na potrebne investicije i značaj obezbjeđivanja vode za razvoj turizma bilo u najmanju ruku nepametno sprovoditi intervencije koje bi mogle da naruše prirodnu hidrološku ravnotežu Jezera.

Spomenik prirode Morinjski zaliv:

-uz apsolutnu podršku zaštiti ovog prostora jedinstvenog na cijelom mediteranu, mora se predvidjeti razvoj odrzžvog i ekoturizma koji ne bi narušili ovaj izizetno fragilan skup ekosistema. Na strani 137 se navodi da se tu zavrsava magistralni put Pljevlja-Boka Kotorska sto je jako lose ako se zavrsava u samom zalivu, a na strani 145 kod marinokultura se navodi usce Morinjske rijeke i realizacija planiranih turistickih aktivnosti, nemože se tačno proniknuti kakve to sve turisticke aktivnosti podrazumijeva.

Str. 78: razvoj akvakulture u Boko-kotorskom zalivu mora biti veoma strogo kontrolisan i podvrgnut procjeni uticaja, imajuću u vidu ionako osjetljiv ekosistem Zaliva i pritiske kojima je već izložen.

(strana 69)Luke Risan i Zelenika ne treba uopšte, ili ih treba veoma umjereno razvijati, prevashodno za aktivnosti čiji su uticaji na životnu sredinu najmanji.

Regulacija voda Skadarsko jezera (iako se ne objašnjava što to tačno znači) je neprihvatljiva ako se radi o intervenciji koja bi mogla da poremeti prirodni balans i ekosistem Jezera. Saobraćaj na Jezeru treba ograničiti na izletnički (a nije jasno ni koja bi bila svrha otvaranja mogućnosti za putnički saobraćaj? Da li bi to bilo za prevoz lokalnog stanovništva, ili se ima na umu uspostavljanje značajnijeg plovnog koridora? Koja bi uopšte bila opravdanost razvoja takvog saobraćaja? Ne smije se zaboravii da je Jezero nacionalni park!)

(strana 60)Dio o Slobodnoj zoni Kotor: svako dalje šiirenje luke Zelenika i svih luka u zalivu je veoma osjetljivo pitanje zbog statusa koji zaliv ima i već postojeće velike koncentracije aktivnosti. Ovo bi bilo pravo mjesto da se primijeni gore pomenuta i deklarisana posvećenost tome da se  razvoj bazira na održivom kapacitetu prostora.

Eko turizam

Na stranama 101 i 127 se kaže: Prioritet u razvoju planinskog turizma Crne Gore treba dati održivom zimskom planinskom skijaškom turizmu

(strana 127) U turističkom području Durmitora treba:

– Podržati postojeću skijašku infrastrukturu (Mali Štuoc, Savin kuk, Javorovača);

– Izgraditi žičare, skakaonice i skijališta na padinama Šljemena i Ivice (prema Bukovici), što bi omogućilo skijanje za oko 10 do 12 hiljada skijaša. Dok se na (strani 177 kaže se potpuno suprotno) »U nacionalnim parkovima prioritet je:- Očuvanje prirode, razvijanje naučno-edukativnog i izletničkog turizma koji mora biti kontrolisan i organizovan".

Neodrživo upravljanje prirodnim resursima je vidljivo i kod poljprivrednog zemljišta i kod urbanizacije. Neplanska gradnja, posebno na atraktivnim lokacijama i u turističkim mjestima, umanjuje perspektive budućeg razvoja turizma i estetske vrijednosti predjela. Mislimo da je sasvim očigledno da je turizam glavna razvojna šansa Crne Gore. Uz to, takođe smatramo očiglednim da poljoprivreda može mnogo više da doprinese crnogorskoj ekonomiji nego što je to sada slučaj. Polazeći od ovih premisa, jasno je da se moraju preduzeti mnogo odlučniji koraci i da se resursima kojima raspolažemo a koji su važni za ove dvije grane (jednako kao i našim šumama) mora mnogo pažljivije i odgovornije gazdovati.

Umjesto da se sadašnja slaba iskorišćenost i degradiranost postojeća 2 sistema žičara i smučarskih terena "Stuoc" i "Savin kuk" dovedu u optimalno stanje i dugoročno zadovolje potrebe za smučarskom infrastrukturom, predvidja se značajno povećanje i širenje zona koje ulaze u strogo zaštićeni prostor Nacionalnog parka ugrožavajući njegove prirodne vrijednosti koje su osnovni motiv za dolazak turista, što čini prirodnu osnovu za razvoj i oslanjanje, prije svega,  na na ljetnji turizam. To znači, sa jedne strane, da ljetnja ponuda treba da bude dobro razvijena, ako destinacija želi da bude profitabilna, a skijaška infrastruktura ne smije da naruši kvalitet područja ljeti.

Najočiglednije tržište za planinski turizam u Crni Gori su turisti koji dolaze zbog netaknute spektakularne prirode, posebnih prodajnih aranžmana npr. lagane avanture (splavarenje rijekama kao jedan primjer) – turizam koji se temelji na prirodi. Naglasak na tržišnim segmentima u kojima Crna Gora ima konkurentnu prednost (naročito kada se kombinuje sa prepoznatljivim primorskim turizmom) npr. wellness, kultura/istorija, kuhinja, ribolov.

Za zimske sportove, naglasak na lokalnom/regionalnom tržištu koji se zasniva na postojećim kapacitetima, drugačije osmišljenim turističkim programima,  klizalištima, langlauf stazama,- manji rizik u odnosu na promjenu klime.

Globalno zagrijavanje – UNEP 2003. predviđa da će se snježne granice u Francuskim i Švajcarskim alpima podići sa 1200 m na 1800 m  u toku sledećih 30 do 50 godina. Žičare predložene za Crnu Goru visine su samo oko 1500 m do 2100 m

Veliki centri su npr. Val D'Isere 1550 m do 3450 m; Val Thorens 1400 m do 3300 m; Zermatt 1620 m do 3890 m

Potražnja skijanja u Evropi stagnira. Prof. Dr. Thomas Bieger,  Wirtschafts-Universität »HSG in St.Gallen kaže: "Zbog stagnacije potražnje na zapadnoevropskom tržištu skijanja i zbog procesa ekonomske koncetracije treba računati sa nestankom 50% firmi koje upravljaju žičarama sa tržišta u 20 godina…" Jedini segment tržišta, gdje je potražnja u porastu je istočna i jugoistočna Evropa, ali i ti turisti više žele da skijaju u etabliranim centrima u Alpama.

Kod skijališta pojavljuje se i problem klimatskih promjena, koje su sve očitije i imaju direktan utjecaj na snijeg i troškove skijališta. U Alpama su u prednosti skijaška područja sa dugom tadicijom, visokom nadmorskom visinom (2 – 3 000 m) i već dobro razvijenom ponudom. Ta područja masovno investiraju u nove žičare i pruge da bi pružale bolje usluge, dok se sve više manjih centara bori za opstanak jer ne mogu da generišu dovoljno investicija«.

(Str 103), pasus o energetskoj infrastrukturi: U kontrolisanju negativnih efekata (poslednja rečenica u pasusu), prednost treba da ima smanjenje negativnih uticaja na biodiverzitet i hidrološke režime, a bitna je takođe i kontrola emisija svih gasova staklene bašte. Kad se govori o gasovima staklene bašte, bitno je istaći da se u Nacrtu ni jednom jedinom riječju ne pominjuju (planiraju) eventualne posljedice klimatskih promjena u Crnoj Gori, što je sasvim sigurno relevantno pitanje za planski period.  

(Na str 59), ispod table, govori se o daljem pogoršanju indikatora održivosti turizma na Budvanskoj rivijeri (i šire), što je sigurno tačno. Međutim, bilo bi vrlo korisno reći o kojim se indikatorima radi, a još korsinije bi bilo «testirati» kasnije predložena rješenja za razvoj turizma u odnosu na te indikatore te konačnu odluku o tome da li će određena planska postavka biti uključena u PPR ili ne zasnovati na tome da li će to doprinijeti daljem pogoršanju indikatora održivosti ili će pak zaustaviti/promijeniti taj trend. 

(na strani  177) Revitalizacija ruralnih područja  treba i predvidjeti mrežu crnogorskih eko sela

Eko sela su usresređena  na principe integralne zaštite biodiverziteta i prirodnih resursa u cilju održivog ekonomskog razvoja seoskih naselja i njihovog stanovništva.

Ako pravilno shvatimo mogućnosti sela, obezbijedimo podršku, možemo stvoriti crnogorske bogate domaćine koji će biti najsnažnija karika održivosti Crne Gore.

Karakteristike sela u Crnoj Gori su idealne za ovakve programe, ne samo na sjeveru, već i u dolini Zete, okolini Podgorice, Nikšića, Cetinja i u primorskom zaleđu.

Osnovni pravci razvoja crnogorskih eko sela su: organska poljoprivreda, marketing, prikupljanje šumskih plodova i bilja, očuvanje i razvoj starih običaja i zanata, kao i zaštita i predstavljanje domaćih proizvoda na tržištu u zemlji i inostranstvu.

Eko-selo je savremeno naselje gradskog ili seoskog tipa, u kojem ljudi žive u skladu sa prirodom, primjenjujući stare i nove tehnologije i znanja da bi stvorili novi, održiv, miran i bogat način življenja. U okviru mreže, eko sela se sastaju i razmjenjuju ideje, tehnologije, ostvaruju kulturne i obrazovne programe. Eko-sela imaju za cilj obnovu životne sredine i sprovođenje ljudskih aktivnosti po principu "održivo plus". Ako je održivi razvoj zasnovan na tome da se prirodi vrati isto onoliko koliko se od nje uzima, princip "održivo plus" znači da se okolini daje više od onoga što se uzima.

Uspostavljanje ovih standarda je naročito važno zato što je aktuelna situacija u selima  jako nepovoljna…  Pojam eko-selo kod nekih u Crnoj Gori podrazumijeva prostor koji treba nanovo napraviti(izgradnja turističkih kapaciteta), a ne nikako  održivo

nadograditi i obazrivo ozbiljnim programima vratiti ljude koji su ih raselili…
Kvalitet života i rzvijenost sela važan je preduslov osnovne održivosti svake zemlje.

Poljoprivreda

U cilju zaštite i unapređenja biodiverziteta potrebno je preduzeti i odgovarajuće mjere u oblasti poljoprivrede kao jedne od osnovnih privrednih grana važnih za održivi razvoj društva: osmišljavanje i sprovođenje agro ekološkog programa na nacionalnom nivou koji bi doveli do obezbeđenja podsticajnih sredstava poljoprivrednicima koji se opredeljuju za organsku proizvodnju, održavanje tradicionalnih poljoprivrednih predjela i praksi, kao i druge mjere uobičajene za slične programe u zemljama EU

2.8. Koncesiona područja

Prirodni resursi i druga državna – nacionalna dobra, mogu biti davana na koncesiono korišćenje ako je to od interesa za razvoj privrede, standarda građanja ili iz nekog drugog interesa. Te interese određuju nadležni državni organi, kao i uslove pod kojima se može ostvariti koncesiono pravo. U pogledu uslova korišćenja prostora kocensionar ima sva prava i obaveze kao i svi ostali investitori odnosno privredni subjekti. (strana 144)

Koncesije na šume

Državnim šumama ne treba da gazduju novopečeni biznismeni. Šumska gazdinstva moraju se osposobiti da gazduju šumama saglasno, prije svega, odredbama važećeg Zakona o šumama.

Ovako predloženom pristupu crnogorsko šumarstvo bi se vratilo u doba rentovnog, feudalnog šumarstva, s tom razlikom što su tadašnji vlasnici šuma, praveći egzaktne obračune vrijednosti drveta na panju – koja se nazivala šumska taksa – dobijali neuporedivo veću rentu. Zna se, naravno, da se vrijednost drveta na panju (šumska taksa) obračunava po odbitku troškova sječe i izrade, vuče, transporta i upravnih troškova pojedinih šumskih sortimenata od tržišne, prodajne cijene odnosnih sortimenata drveta, pri čemu se vodi računa o diferencijalnoj renti položaja i plodnosti za odnosnu gazdinsku jedinicu, odnosno, šumski kompleks. Sadašnja situacija sa koncesijama na šume date u pljevaljskom regionu , međutim, ista je za svaku od 13 gazdinskih jedinica u kojima bi se sjeklo!

Ovo govori o karakteru vlasništva koje u većini slučaajeva ne vodi računa o održivosti eko sitema. Naše šumarstvo ne treba da poprimi karakter davno prevaziđenog rentovanog kolonijalističkog gazdovanja državnim šumama u Crnoj Gori (o takvom "gazdovanju" šumama i katastrofalnim posljedicama po crnogorsko šumarstvo postoji i dokaz, knjiga doktorska disertacija dr ing Dušana Vučkovića "Kapitalističko iskorišćavanje šuma u Crnoj Gori" – koju je objavio Istorijski institut Crne Gore, 1964. godine).

Državnim šumama u Crnoj Gori moraju gazdovati šumska gazdinstva koja će putem javnih licitacija (kao što se radi svuda u Evropi) prodavati izrađene šumske sortimente franko šumski kamionski put ili mjesto prerade. Na takav način će se umjesto feudalnih, rentijerskih koncesija postići prava i puna naknada za teški, uloženi rad u šumi i vrijednosti drveta na panju, tj. šumsku taksu, čime će se izbjeći sve moguće neodgovorne radnje sa državnim šumama

Ukupne drvne zalihe u državnim šumama korišćenjem privatnim koncesijama brzo bi bile dovedene u pitanje. Privatnici mogu da kupuju posrnulu drvnu industriju, ali ne mogu kupovati crnogorske šume koje nijesu samo trajni ekonomski potencijal, već i trajni ekološki potencijal Crne Gore. Davanje koncesija na državne šume bilo kome štetno je i u osnovi protivustavno.

Svjedoci smo, nažalost, mnogih pojava koje su u suprotnosti sa održivim razvojem. Šume, koje predstavljaju izuzetno značajan element životne sredine i ekonomski resurs, eksploatišu se kako diktiraju privatni i striktno ekonomski interesi, pri čemu se čak nema ni jasnih pokazatelja o tome kakvo je stanje šuma (podsjećamo da ne postoji nacionalna inventura šuma). Iako je opredjeljene da se osavremeni način upravljanja šumama i dobije sertifikat o održivom šumarstvu vrijedan hvale, ostaje pitanje što će ostati za upravljanje i primjenu savremenih metoda ako se trenutna praksa hitno ne promijeni i ne zaustavi devastacija šuma, posebno onih koje imaju zaštitnu funkciju.

Za cio proctor Crne Gore pošumljavanja treba vršiti autohtonim vrstama.

Uskladiti rekonstrukciju i izgradnju šumskih puteva sa potrebama očuvanja prirode.

Str. 78, 3.7.3.2. Korišćenje voda za vodosnabdijevanje

Nigdje se ne pominje mogućnost izgradnji cisterni za korišćenje atmosferskih padavina kao jedan od mogućih načina rješavanja problema vodosnabdijevanja. Poslednjih godina u svijetu korišćenje starih narodnih vještina i novih savremenih tehnologija dalo je odlične rezultate u korišćenju atmosferskih voda, a to bi se na najbolji način moglo primijeniti u bezvodnim područjima u Crnoj Gori.

Nigdje se kao osnova  ne uzima podatak o realnoj, u bliskoj budućnosti globalnoj nestašici vode. Koncesije na vodu se moraju ograničeničiti s obzirom na njihovu važnost i bogastvo koje Crna Gora posjeduje.

Strateški je bitno očuvati resurs budućnosti  i  obezbjedjiti da on bude jednako dostupan svima.

Sistematski monitoring podzemnih voda je veoma ograničen, tako da se kod ocjena o kvalitetu podzemnih voda moralo reći na osnovu čega se daju i koja su eventualna ograničenja kod tih ocjena.

Sa predviđanjem lokacijama za golf,  mora se znati da je njihov razvoj problematičan zbog prostora i potrošnje vode.

(strana 99)U pasus koji govori o komparativnim prednostima, kod proizvodnje vršne energije, mora se dodati «koja (proizvodnja) ne ugoržava integritet zaštićenih područja», inače će prepoznatljivost biti osigurana, ali ne po dobru. 

 

(strana 146)Veoma je važno reći da lociranje krupnih zahvata ne samo što treba da bude VAN zaštićenih područja, nego ne smije biti ni u njihovoj blizini.Kao dodatni argument, je i izvještaj UNESCO komisije povodom završene rasprave oko izgradnje HE Buk Bijela, koji ocjenjuje da bi ta akumulacija (iako prostorno locirana izvan NP Durmitor) ugrozila svojstva i vrijednosti zaštićenog područja.

2.9.3. Koncept zaštite prirodne baštine

Tekst „Deklaracije o ekološkom razvojnom putu(podržan od preko 4000 gradjana i 60 nevladinih organizacija i institucija): „Da se umjesto sadašnjeg procenta zaštićenih područja, u susret primjeni Evropskih propisa o zastiti prirode kao prva Ekološka država, opredijelimo i   pod razlicite rezime zastite stavimo 35% zaštićenih područja, da  međunarodna zaštićena područja i nacionalni parkovi Durmitor, Biogradska gora, Prokletije, Skadarsko jezero, i Lovćen čine "Zeleni pojas" Crne Gore koji će se, sa sa novim područjima pod zaštitom, uvezati u prekogranični međunarodni "Dinarski luk" i  srce Ekološke države".

Zahtjev i podrška gradjana ekološkom konceptu u Crnoj Gori je ogromna iz više razloga. To je koncept koji i narednim generacijama  obezbjedjuje sigurnu budućnost i najsnažniji je argument za takmičenje sa razvijenim zemljama EU.
Podsjećamo da je trenutno učešće nacionalno zaštićenih područja u ukupnoj teritoriji Crne Gore od 7,2% veomo nisko i da je ispod evropskog i svjetskog prosjeka (koji su u 2003. godini bili 13 i 12%) . Takođe podsjećamo da proglašenja novih zaštićenih područja odavno nije bilo, i da je takva situacija neprimjerena opredjeljenju da se Crna Gora razvija kao ekološka država. Iskustva nekih drugih zemalja koje nemaju tako visoko postavljene ciljeve (kao što je težnja ka ekološkoj državi) govore da se mnogo ozbiljnije planira i radi na zaštiti značajnog dijela teritorije. Slovenija je, na primjer, svojim Nacionalnim akcionim programom za životnu sredinu postavila za cilj da do 2008. godine poveća udio zaštićenih područja na 30% svoje teritorije.    

Najznačajniji EU propisi koji se odnose na zaštitu prirode i biodiverziteta su Direktive o pticama i staništima. Ove dvije Direktive predstavljaju osnov za Naturu 2000 – mrežu ekološki značajnih područja koja se štite radi očuvanja biodiverziteta i ekosistema. Lokacije koje ulaze u mrežu Natura 2000 su Specijalno zaštićena područja (po Direktivi o pticama) i Posebne oblasti za konzervaciju (po Direktivi o staništima). Natura 2000 je komplementarna i doprinosi Emerald mreži koja je uspostavljena na osnovu Bernske konvencije o zaštiti evropskog divljeg biljnog i životinjskog svijeta i prirodnih staništa.

Emerald mreža u Crnoj Gori  koja bi trebala obuhvatiti  reprezentativna područja označena je netransparentnom okruženju, očigledno su se miješali i lobiji iz ekonomske sfere, zbog čega mreža ne odražava stvarne porebe Crne Gore.

Što se tiče zaštićenih područja puno toga  je ostavljeno za  tumačenje kako kome odgovara. Ne govori se kako će se nadoknaditi trajno devastirana područja koja su bila pod zaštitom. Kaže se (strana 147: Pri reviziji statusa postojećih zaštićenih područja prirode treba sagledati i mogućnosti za proširivanja granica (nema područja koja su već u javnosti bila prepoznata po konfliktnosti i gdje još postoje „eksperti" koji smatraju da je takve prostore moguće zaštiti, turistički valorizovati i jako ekonomski eksploatisati…

Ne pominju se ugroženi koridori za rijetke životinjske vrste, šumski zaštitni pojasi, lokaliteti od izuzetne važnosti i prostori za neophodnu zaštitu (šume Dragišnica i Tmora…)

Na primjeru Slovenije možemo vidjeti da je u okviru Nature 2000 posebno zaštićenim oblastima proglašeno nešto više od 35% ukupne teritorije. Istovremeno, Slovenija je donijela i propise kojima se u ekološki značajne oblasti svrstva 52% teritorije[1][1].

Ovaj primjer s obzirom na sve kaarakteristike Crne Gore, ako se neće unaprijediti u odnosu na Sloveniju, mora se dosledno slijediti i jasno i procentima definisati ovim prostornim planom.

 

(Str 108), pasus 2: Konvencija o biodiverzitetu i Agenda 21 su dva različita dokumenta (ovaj drugi nije međunarodni ugovor). Spisak treba da bude mnogo duži te da uključi druge konvencije (npr UN CCD, Bareslonsku, UNESCO World Heritage konvenciju itd.) ali i relevantne EU Direktive

S obzirom na naše evropske težnje i koncept ekološke države, neophodno je da se hitno pristupi proglašenju novih zaštićenih područja za koja su već urađene pripreme, kao i da se u prostorno plansku dokumentaciju postave osnovi za buduću primjenu Natura 2000 mreže. Ovo je posebno zanačjno imajući u vidu činjenicu da postoje razvojni planovi kojima bi se neka od područja značajnih za zaštitu prirode korsitila za druge namjene i kojima bi se trajno i nepovratno uništile ekološke vrijednosti tih područja. Ovo tim prije što Crna Gora još uvijek nema svoju nacionalnu strategiju o zaštiti biodiverziteta, tako da praktično ne postoji mehanizam kojim bi se osiguralo da područja značajna za očuvanje biodiverziteta i ekološke ravnoteže budu prepoznata i zaštićena.  Zaštita biodiverziteta je, na drugoj strani ,jedno od globalno posmatano najznačajnijih pitanja životne sredine, gdje Crna Gora ima obaveze i po osnovu UN Konvencije o biodiverzitetu.          

———————————————-

Kulturna baština 

(173)Uočava se konflikt između arheološkog nalazišta (Municipium S…) i okolne urbanizacije.

Konflikt koji je naznačen u nacrtu PPRCG što se tiče čuvanja blaga ovog drevnog grada (Municipium S) – neprimjeren je civilizacijskim normama i mora biti adekvatno riješen kroz prostorni plan.

Nešto slično, na sreću u manjem obimu, dešava se i u predjelu Duklje i starih gradova Budve, Kotora, Perasta, Ulcinja…Gradovi koji moraju biti očuvani kao autentični biseri mediterana.

_____________________

Obrazovanje

U skladu sa Nacionalnom stategijom održivog razvoja treba izraditi i strategiju obrazovanja za održivi razvoj u Crnoj Gori, početi primjenu i njeno sprovođenje;
Intenzivirati proces informisanja najšireg javnog mnjenja s ciljem izgradnje svijesti o ovom značajnom procesu kako bi se dobila puna podrška čitave društvene zajednice i stvorili uslovi za njeno ukupno «održivo ponašanje»;
Intenzivirati, podržavati i stimulisati stalnu edukaciju prosvjetnih radnika o održivom razvoju u skladu sa principima UNESCO i standardima EU kako bi se oni pripremili i osposobili za neophodne i ozbiljne transformacije u novom pedagoškom pristupu nosioca obrazovnog procesa za sprovođenje Strategije;
 Od posebnog je značaja da se za ovaj proces obezbijedi blagovremeno informisanje i obrazovanje donosioca odluka o principima održivog razvoja kako bi oni mogli meritorno da pripremaju i donose relevantne odluke za razvoj i održivo korišćenju prirodnih bogatstava, posebno na lokalnom nivou:
Prikupiti i sistematizovati podatke o postojećim kapacitetima (obrazovni programi, predavači, materijali, metode, projekti, inicijative,…) u svim sektorima društva, a naročito među nevladinim organizacijama;
Omogući pristup i dostupnost ovih i drugih informacija svim zainteresovanim stranama;Integrisati principe održivog razvoja kroz nastavne programe formalnog obrazovanja na svim nivoima od predškolskog do visokoškolskog;
Formirati regionalne naučno-obrazovne centre za vanškolsko i neformalno obrazovanje koji bi bili nosioci ovog vida obrazovanja sa osnovnim ciljem  da se obezbijedi kvalitetnija razmjena iskustava i potreba između nauke, obrazovanja i privrede;
Podržavati naučno istraživački rad i razvoj u ovoj oblasti i omogućiti primjenu (rezultata) novih metoda, tehnologija i koristiti primjere dobre prakse iz okruženja (u praksi);
U okviru programa lokalnog razvoja podržavati projekte edukacije u svim oblastima, a naročito u segmentima prosvete, privrede, nauke i zdravstvene zaštite;
Obezbediti prikupljanje, promociju i čuvanje od zaborava postojećih tradicionalnih znanja, vještina i kulturnog nasleđa koje njeguje pozitivan i aktivan odnos sa životnom sredinom.

RAZVOJNO KULTURNO INFORMACIONI CENTAR MOST

Vučedolska bb
84220 Žabljak