Vlada Crne Gore prihvatila je da Republici Srpskoj prepusti odluku o dodjeli koncesija kao i izradu finansijske i ekoloske studije o uticaju izgradnje HE “Buk Bijela” na zivotnu sredinu. tajni sporazum sa RS, Vlada je prihvatila na sjednici 29. aprila

Piše: Milka Tadic Mijovic

Sporazum sa Republikom Srpskom o izgradnji HES Buk Bijela direktno podriva ekonomski sistem Crne Gore. Njime Vlada u Podgorici prenosi sva ovlascenja na Republiku Srpsku oko dodjele koncesije, izrade studija finansijske i ekoloske opravdanosti i ostalih krupnih pitanja vezanih za projekat, koji se procjenjuje na gotovo cetiristo miliona eura.

Crna Gora, dakle, potapa kanjon Tare i preostali dio kanjona Pive, ustupa svoje vode, a sva ovlascenja oko investicije prenosi na bosanski entitet, na cijoj ce se teritoriji i graditi HE.

Kome Crna Gora prenosi ovlascenja? Vladi RS i Elektroprivredi RS koja je u izvjestaju nezavisnog revizora prosle godine, optuzena za korupciju i sumnjive poslove sa britanskom EFT-om, bas oko trgovine strujom. EFT-a je, inace, jedan od potencijalnih investitora HES Buk Bijela.

Tajni Sporazum sa RS, do koga je Monitor dosao neuobicajenim putem, prihvacen je na sjednici crnogorske vlade 29. aprila ove godine.

U obrazlozenju ministra Uskokovica, kojim se Vladi preporucuje usvajanje Sporazuma istice se da za osnov prava i obaveza “sluzi ugovor o izgradnji i koriscenju HE Buk Bijela iz 1990.” Tada je, izmedju ostalog, dogovoreno da dvije trecine energije iz HE pripadne BiH, a jedna trecina Crnoj Gori.

“Zacudjujuce da ulazimo u projekat po starom ugovoru iz 1990, iz vremena SFRJ, da se zalazemo za izgradnju HE na tudjoj teritoriji, sada kad vise nema zajednicke drzave”, kaze za Monitor jedan predstavnik EPCG. “Dobro bi bilo prije novih investicija, da rijesimo stare sporove. Mi ne dobijamo ni kilovat struje iz Bileckog jezera, iako se za tu akumulaciju koriste nase vode”, upozorio je sagovornik Monitora.

To je jedna od nelogicnosti u nizu. Izrada ekoloske studije prepustena je RS. Crnogorski ministar Boro Vucinic pozalio se da komunikacija izmedju dva ministarstva oko ekoloske studije nije najbolja, te da Crna Gora nema podatke dokle je Banja Luka u tom poslu stigla. Studija jos nije gotova, a projekat se privodi kraju. Zbog toga je Podgorica navukla srdzbu UNESK-a, ali i brojnih zapadnih vlada. Za nekoliko nedjelja trebalo bi da se izabere investitor, koncesionar, a nema informacija sta bi Buk Bijela znacila za eko sistem Durmitora i carobni kanjon Tare.

Studija finansijske opravdanosti davno je zavrsena. Brizljivo se cuva od javnosti. I taj posao je Vlada u Podgorici prepustila Banja Luci, koja je jos 1999. narucila i dobila od “Energoprojekta” – Beograd analizu realizacije HES Buk Bijela po BOT sistemu.

Crnogorski vrh uporno izbjegava da pojasni sta znaci BOT sistem. Premijer Milo DJukanovic, a i drugi clanovi njegove Vlade, vise su puta pravdali ovaj posao pricom da ce izgradnjom Buk Bijele Crna Gora smanjiti deficit elektricne energije, za koji godisnje izdvaja oko 50 miliona eura.

Netacno. Buk Bijela buducih trideset godina, a mozda i pola vijeka, nece pripadati ni Crnoj Gori, ni Republici Srpskoj. Prema Sporazumu koncesionar “preuzima finansiranje, projektovanje, izgradnju, koriscenje i odrzavanje Hes Buk Bijela” u periodu od 30 do 50 godina. Tek nakon toga, privatni investitor hidroelektranu vraca Republici Srpskoj i Crnoj Gori. I to posto povrati ulozena sredstva i ostvari profit. Koliko ce vode Drinom proci dok se vrati 400 milona eura i plus uknjizi profit.

I tu nije kraj. Sporazum predvidja i mogucnost da se Repubilka Srpska i Crna Gora obavezu da kupuju struju od koncesionara i to po unaprijed utvrdjenim tarifama. Kroz tarife bi trebalo da se garantuje investitoru da ce mu se u odredjenom periodu vratiti ulozeni novac, i da ce ostvariti prihod. “Koncesionar preuzima finansiranje, projektovanje, izgradnju, koriscenje i odrzavanje HES Buk Bijela u odredjenom vremenskom periodu, tokom kojeg bi kupac ukupne proizvedene energije, ili dijela proizvedene energije mogle biti elektroprivrede RS i CG, po unaprijed utvrdjenim tarifama”, kaze se u Sporazumu. Precizira se i da bi tarife koncesionaru trebalo da “omoguce da povrati svoju investiciju, nadoknadi troskove koriscenja i odrzavanja objekta”. Dalje se kaze da ce koncesionar “predati HES Buk Bijela Republici Srpskoj i Crnoj Gori po isteku utvrdjenog koncesionog perioda, koji ne smije biti duzi od trideset godina, sa mogucnoscu maksimalnog dodatnog produzenja od dvadeset godina”.

Konkretne dogovore oko visine tarifa i kolicine elektricne energije, RS i CG trebalo bi da dogovore tek nakon izbora koncesionara.

Unaprijed utvrdjene tarife protivne su reformi energetskog sistema koju je Crna Gora pocela. Koncesionaru se fakticki obezbjedjuje trziste za struju iz Buk Bijele za vise decenija i to po tarifama koje mu obezbjedjuju sigurni povratak investicije.

To je protivzakonito. U Crnoj Gori je upravo formirana Regulatorna agencija. Ona bi od sljedece godine trebalo od drzave da preuzme sve nadleznosti oko odredjivanja tarifa. To je u skladu sa refomom energetike, evropskim nacelima i Atinskim sporazumom koji je nedavno potpisala Crna Gora, i ostale blakanske zemlje. Prema tom sporazumu zemlje regiona se harmonizuju sa sistemom Evropke unije, u kojoj je elektricna energija roba kao i ostale robe. Kupuje se na slobodnom trzistu, pa potrosaci mogu slobodno birati ponudjaca.

Prema Atinskom sporazumu, od 2009. sve balkanske zemlje trebalo bi da predju na slobodno trziste i ukinu monopole. Da li EFT-a ulazi u sistem Buk Bijela da bi monopol na Balkan, u Crnoj Gori i Republici Srpskoj, drzala i nakon toga?

Izgleda da Vlada cini sve da se monopoli zadrze ali i kontrola drzave nad tarifama. O tome svjedoci nekoliko kapitalnih odluka koje je donio DJukanovicev kabinet. Veliki potrosac elektricne energije, niksicka Zeljezara, nedavno je prodata ruskoj kompaniji, kojoj se garantuje visegodisnja subvencija za struju.

I budecem kupcu KAP-a, najveceg crnogorskog potrosaca elektricne energije, Vlada garantuje subvencije za struju. I na kraju, najpogubnije: Vlada se obavezuje da kupuje struju od koncesionara, koji ce graditi Buk Bijelu, po unaprijed utvrdjenim cijenama, bez obzira na kretanja na evropskom trzistu. Zasto se to cini i to sada kada su se povezali sistemi Prve i Druge sinhrone zone, pa Crna Gora da bi pokrila deficite, moze slobodno kupovati odavde do Ukrajine. Nije vise primorana da se snabdijeva preko EFT-e i Republike Srpske. Sa Buk Bijelom taj se savez cementira za buducih pola vijeka.

Uocljiva je zakonitost – privatni investitori imaju specijalni status u Crnoj Gori: drzava im uzurbano, dok jos moze, garantuje povlastice u trgovini strujom. Te povlastice neko ce, naravno, morati da plati. Sva preduzeca koja su bez subvencije i crnogorski gradjani. Oni ce, da bi se kreditirali privatni investitori, placati vecu cijenu struje, ili poreze drzavi kako bi Vlada pokrila gubitke EPCG.

Samo su mutni dogovori iza kulisa mogli ubaciti Crnu Goru u ovu pricu cije se posljedice samo naziru. Crna Gora ulazi u gotovo ropske odnose sa trgovcima i proizvodjacima strujom. Bice primorana da od njih kupuje energiju. Jer su investirali u potapanje Tare.

Hronika najavljenog potopa

Kabinet Mila DJukanovica samo je preuzeo obaveze prethodne Vlade Filipa Vujanovica. Vujanovic je u stvari ozivio mega projekat Buk Bijela. Njegova Vlada, u cijem su sastavu DPS, SDP, Narodna stranka i albanske partije, ulazi u pregovore oko Buk Bijele sa Republikom Srpskom 1998. godine.

Sa kolegama iz RS, u julu te godine, Podgorica aktivira stari projekat o izgradnji HES Buk Bijela, koji su 1990. bila pripremila dva Izvrsna Vijeca – Crne Gore i Bosne i Hercegovine. Projekat je propao zbog raspada SFRJ. Vujanovic daje ovlascenja Republici Srpskoj da “bude glavni nosilac aktivnosti na izgradnji elektrane”. Tada je Vujanovicev prvi savjetnik za energetiku i strana ulaganja bio Vojin Lazarevic, sadasnji suvlasnik britanskog EFT-a. On i uvodi ovu kompaniju na crnogorsko trziste.

Godinu dana kasnije Republika Srpska od “Energoprojekta” – Beograd narucuje finansijsku studiju o izgradnji HE Buk Bijela, po BOT modelu finansiranja. U Energoprojektu je, inace, dugo radio drugi veliki vlasnik EFT-a, beogradski biznismen Vuk Hamovic.

BOT sistem finasiranja karakteristican je za zemlje u razvoju, Daleki Istok, Afriku. Te siromasne teritorije, posto nemaju novca, ustupaju svoje prirodne resurse stranim investitorima. Objekat u koji se investira vraca se obicno nakon vise decenija. Novinar Monitora pronasao je vise dokumenata u kojima ozbiljne finasijske institucije, kao sto je Svjetska banka, odbijaju da ucestvuju u projektima koji se rade po BOT sistemu. Zanimljivo je obrazlozenje Svjetske banke o odbijanju kreditiranja jedne hidroelektrane u Vijetnamu, koja se gradila po BOT sistemu. Procjenjuje se da u takvim investicijama zemlje koje ulazu svoje prirodne resurse gube.

Nakon intezivnih priprema koje je obavila Banjaluka, na sjednici odrzanoj 21.07.2000, Vujanoviceva je Vlada zakljucila da treba pristupiti raspisivanju medjunarodnog tendera za Buk Bijela, i to bez procedure predkvalifikacije.

Na osnovu tog zakljucka crnogorske Vlade, Republika Srpska od Energoprojekta Beograd trazi izradu dokumentacije za tender za dodjelu koncesija po BOT sistemu. Tender je raspisan, a javila se samo britanska EFT. Taru je tada spasio Pedi Esdaun. Tender je oboren, 2002. godine, ne samo zato sto je EFT-a bila jedini ponudjac. Bas u to vrijeme visoki predstavnik nalozio je istragu o mutnim odnosima EFT-e i EPRS oko trgovine strujom. A u Crnoj Gori gotovo niko nije ni znao da se planira potapanje kanjona.

Negativan izvjestaj medjunarodnih revizora oko poslovanja RS i EFT-e nijesu uticali na Podgoricu da odustane od partnerskih planova oko izgradnje HE. Naprotiv, Sporazum pisan u Banjaluci, Vlada CG je usvojila u aprilu ove godine. Jednoglasno. Prihvatili su ga i ministri iz redova socijaldemokrata, koji danas verbalno brane Taru. I to tacno dan prije zakljucenja tendera o izgradnji HE, koji je po drugi put raspisala RS. Ovaj put javila su se tri konzorcijuma.

“Hrvatska Montmontaza i slovenacki Vijadukt sluze samo za pokrice EFT-i. Zbog EFT-e je i aktiviran citav projekat”, kaze za Monitor visoki sluzbenik u Vladi RS.

Podgorica uporno insistira na projektu o kome se izrazito negativno vise puta izrazio OHR i sam Pedi Esdaun. Visoki predstavnik je ne tako davno obustavio radove na Fatnickom polju, kojim se priprema veliki posao oko Buk Bijela

Niko u Sarajevu nije dao zeleno svjetlo za projekat Buk-Bijela. Zasto Crna Gora ulazi u aranzmane sa entitetom BiH, bez saglasnosti Sarajeva? Podgorica nastavlja staro ratno saveznistvo sa RS. Zajednicki pripremaju novi zlocin – ubijanje Tare.

MONITOR