Piše: Ozon

KOMENTAR STANJA ŽIVOTNE SREDINE NA TERITORIJI OPŠTINE NIKŠIC 18 GODINA OD PROGLAŠENJA CRNE GORE EKOLOŠKOM DRŽAVOM

Uvod

Udruženje građana ,,OZON" Nikšic svjesno svoje odgovornosti pred javnošcu Crne Gore i u cilju aktivnog doprinosa unapređenju ukupnog stanja životne sredine u prvoj kološkoj državi na svijetu, donijelo je odluku da objavi svoje viđenje trenutne situacije u ovoj oblasti na teritoriji opštine Nikšic.

Zbog ubjeđenja da ce ,,punoljetstvo" ekološke države konacno pokazati stvarnu želju za ostvarivanjem ovog cilja, pogotovo zbog posledica globalne ekonomske krize, procesa pridruživanja Evropskoj Uniji, pa cak i Evro-atlanskih integracija, a prolongiranje najavljenih rokova za rešavanje postojecih ekoloških problema u korist održavanja socijalnog mira postati neprihvatljivo, još jednom pozivamo sve institucije i pojedince da ulože zajednicke napore, kako bi i buduce generacije imale pravo na benefite od prirodnih resursa kojima raspolažemo.

Prihvatajuci važnost socijalnog aspekta pri rešavanju postojecih ekoloških problema, narocito onih koji se ticu industrijskih zagađivaca, kao bitnog preduslova za uspješno prevazilaženje trenutnog stanja, ipak smatramo da je ustavom zagarantovano pravo građana Crne Gore na život u zdravoj životnoj sredini cilj koji mora biti prioritet cijelom društvu.

NVO ,,Ozon" je odlucila da u ovoj godini svoj rad bazira na teritoriji grada u kom je i sjedište Udruženja i aktivnim ucešcem, shodno sopstvenim kapacitetima, doprinese realiazaciji Lokalnog ekološkog akcionog plana opštine Nikšic, što je potpunosti u skladu sa maksimom ,,Radi lokalno, misli globalno". U partnerstvu sa Službom menadžera opštine Nikšic, kao nosiocem iplementacije LEAP-a, realizovano je više edukativnih aktivnosti, neke su u toku, a cišcenje dijela korita i obale rijeke Bistrice bio je i konkretan rad na terenu. Iako je ovaj važni dokument za građane Nikšica, pokrenut sa pocetne tacke, centralizacija i podjela nadležnosti nad identifikovanim problemima, kao i nepovoljna finansijska situacija u kojoj se nalazi opština, predstavljaju velike ali ne i nepremostive prepreke za njegovu uspješnu realizaciju. Uspostavljena je i saradnja sa Službom za zaštitu životne sredine opštine Nikšic, u domenu njenih nadležnosti, i planirana popularizacija procjene uticaja na životnu sredinu, kako bi što više građana iskoristilo zakonom zagarantovana prava vezana za ovu proceduru.

Da bi ukazali na neophodnost dobre koordinisanosti aktivnosti svih aktera koji djeluju u oblasti zaštite životne sredine, kao još jednog bitnog preduslova za uspješnost projekata koji se realizuju u cilju unapređenja postojeceg stanja, NVO ,,Ozon" je potpisala Sporazum o saradnji sa Ministarstvom turizma i zaštite životne sredine i pristupila ,,Zelenoj koaliciji", cije je uspostavljanje u Crnoj Gori inicirala NVO Green home iz Podgorice.

Konacno, odlicna saradnja sa medijima i pružena podrška našim aktivnostima, obavezuju nas da precizno i tacno, svodeci mogucnost slucajnih propusta na optimalni minimum, damo komentar trenutnog stanja životne sredine na teritoriji opštine Nikšic i time adekvatno uzvratimo na pokazano interesovanje u vezi naših stavova, donekle uslovljeno i obilježavanjem 18-to godišnjice ekološke države.

Komentar stanja životne sredine na teritoriji opštine Nikšic, na osnovu zvanicnih informacija koje su objavile Agencija za zaštitu životne sredine i Služba za zaštitu životne sredine opštine Nikšic, za 2008. godinu, predstavlja skroman doprinos NVO ,,Ozon" obilježavanju ovog, za građane Crne Gore, važnog datuma i težnju ka istinskom uspostavljanju ustavnog opredjeljenja.

Nadamo se da ce naš primjer djelovati inspirativno i za druge organizacije koje djeluju u ovoj oblasti, kako bi građani Crne Gore dobili informacije koje su im potrebne da sami izaberu prioritete.

Za Udruženje građana ,,Ozon" Nikšic

direktor Aleksandar Perovic

I AEROZAGAĐENJE

Opština Nikšic, po kvalitetu vazduha, vec godinama je jedna od najugroženijih životnih sredina u Crnoj Gori, što potrđuju i zvanicne informacije nadležnih institucija.

Uzroci za aerozagađenje su stacionarni i mobilni zagađivaci. Nepostojanje adekvatnog sistema za odprašivanje štetnih gasova u Željezari AD i nagli porastaj broja automobila predstavljaju ozbiljne probleme cije je rješavanje od velike važnosti za cijelu zajednicu.

Obzirom na neosporan znacaj koji je Željezara imala za razvoj Nikšica, broj zaposlenih u toj fabrici i njenu povezanost sa velikim brojem malih i srednjih preduzeca, poslednje godine i efekte globalne ekonomske krize koja se negativno odrazila i na metaluršku industriju, postavljene uslove oko ispunjavanja ekoloških standarda u kupoprodajnom ugovoru, pa i pomoc države za njeno opstajanje u tržišnoj utakmici, rukovodstvo fabrike je koristeci poziciju nekoliko puta pomjeralo rokove oko nabavke i pocetka instaliranja sistema za odprašivanje štetnih gasova u Celicani.

Shvatajuci važnost Željezare za grad i poštujuci stavke kupoprodajnog ugovora, nevladine organizacije koje se bave zaštitom životne sredine i vecina građana pokazali su visok stepen društvene odgovornosti, pokušavši da na korektan nacin doprinesu pronalaženju najboljeg rešenja za sve zainteresovane strane.

Ukazujuci na neophodnost što skorijeg rješavanja ovog problema i stalnim podsjecanjem javnosti na njegov znacaj, kao i opasnosti koje mogu proisteci ukoliko se i dalje budu prolongirali rokovi, NVO ,,Ozon" pokušava da ukaže na neophodnost uvođenja ekoloških standarda u fabriku i kao preduslov za njenu bolju konurentnost na tržištu EU i time izbjegne eventualne optužbe da se ekološki aktivisti zalažu za njeno zatvaranje.

Kompromis je jedan od neophodnih preduslova za prevazilaženje trenutnog stanja, ali stalno favorizovanje socijalnog u odnosu na ekološki momenat, ne daje razlog za optimizam, pogotovo nakon ponovnog pomjeranja najavljenih rokova.

Poslednjih godina došlo je i do naglog porasta broja automobila koji koriste gorivo koje ne ispunjavaju ekološke standarde, pa saobracaj postaje sve veci potrošac energenata i proizvođac gasova sa efektom staklene bašte. Da bi ukazali na važnost ovog problema prenijecemo podatak da je i mjesecu kada peci u Željezari nijesu radile sadražaj PAH-ova (policiklicni aromaticni ugljovodonici) u lebdecim cesticama je bio veci od zakonom propisanih vrijednosti.

U cilju rešavanja ovog problema potrebno je uložiti posebne napore koji podrazumjevaju rigorozne tehnicke preglede, kontrolu kvaliteta goriva na tržištu kao i strogu primjenu zakonskih odredbi.

U toku zimskih mjeseci korišcenje cvrstih goriva uzrokuje povecane koncentracije dima i cađi, što dodatno pogoršava kvalitet vazduha u gradskoj sredini.

II OTPADNE VODE

Rješavanje pitanja industrijskih i gradskih otpadnih voda zbog svoje kompleksnosti predstavlja izazov i za mnogo razvijenije gradove, pa je dugogodišnje najavljivanje pocetka izgradnje precišcaca otpadnih voda, korišceno i u politicke svrhe, uslovilo tenziju oko ovih projekata. NVO ,,Ozon" je više puta apelovala da se ovi projekti ne zloupotrebljavaju u politicka prepucavanja, pogotovo uoci izbora.

NVO ,,Ozon" smatra da projekat izgradnje precišcaca gradskih otpadnih voda treba realizovati na nacin koji ce garantovati da ce nakon puštanja ovog postrojenja u rad biti ostvareni zakonom propisani normativi, a to podrazumjeva izbor relevantnih izvođaca radova, nabavku adekvatnog materijala, strucnog nadzora, kao i podršku medija cija ce uloga biti od izuzetnog znacaja, narocito u djelu informisanja građana o mogucnostima njihovog doprinosa.

Primjer sistema za precišcavanje otpadnih voda bolnice Brezovik koji iako pušten u rad nije postigao zakonom propisane kriterijume, treba da upozoravajuce djeluje na nadležne institucije kako ne bi dozvolili da se takvi propusti ponove.

Treba istaci i da je Evropska investiciona banka (EIB) postavila visoke kriterijume za odabir konsultanata i izvođaca radova, što bi trebalo da garantuje da ce se na strucan nacin realizovati projekat.

Industrijske otpadne vode, narocito prehrambenih industrija, treba dovesti u zakonom propisane vrijednosti prije ulaska u gradski sistem, a za to su potrebne dodatne investicije.

Nadležne institucije moraju voditi racuna da se ostvari uvid i u projektne dokumentacije i nacin biranja izvođaca radova kako bi se stvorili potrebni preduslovi za kvalitetno rješenje ovog problema.

Pregovorima lokalne samouprave i rukovodstva pivare ,,Trebjesa" postignut je dogovor da se sistem za predretman otpadnih voda u ovoj fabrici izgradi prije puštanja u rad gradskog precišcaca, ali bi javnost morala znati dokle se stiglo sa tim projektom. Realno, i ovdje treba ocekivati posledice globalne ekonomske krize, pogotovo zbog promjene vlasnika.

III VODENI RESURSI

Stanje nikšickih voda nije na zadovoljavajucem nivou. Sem što su najveci primaoci otpadnih voda i industrijskih, gradskih i iz domacinstava, nikšicke vode su mjesto za odlaganje raznih vrsta otpada, što se narocito primjecuje na mjestima koja su blizu naselja.

Kada se uz to napomene da su po obodima rijecnih korita kao i u samim rijekama nastale velike promjene, još od izgradnje Hidroelektrane ,,Perucica", kao i velikog broja industrijskih preduzeca, nekontrolisane ekspoatacije šljunka i pijeska, možemo zakljuciti da su sami vodotoci, kao i rijecni biodiverzitet ozbiljno ugroženi.

Veoma veliki problem je i podjela nadležnosti vezanih za vode, ogranicenost zakonskih ovlašcenja organa lokalne samouprave, odnosno centralizacija upravljanja vodenim resursima.

Da bi se stanje voda unaprijedilo potrebno je zakonski ih zaštititi, pojacati kaznenu politiku, sprovoditi stalnu kampanju o važnosti ocuvanih voda, ukazivati na posledice usled zagađenosti kao što su pojava epidemija ili negativan uticaj na poljoprivredne proizvode.

Moramo istaci da se u Informaciji o stanju životne sredine u Crnoj Gori, pominje samo rijeka Zeta, što po nama nije dovoljno.

Ucestvujuci u realizaciji projekta ,,Cišcenje dijela korita i obale rijeke Bistrice" uvjerili smo se da je ova rijeka cijelim svojim tokom od 5,7 km trpi zagađenja visokog stepena, a da su njeno korito i obale bile pretvorene u pravu deponiju. Ubjeđeni smo da bi rezultati ispitivanja ove rijeke bili opominjujuci za cijelu zajednicu, pogotovo za mještane koji žive uz njen tok.

NVO Ozon predlaže i aktivno ukljucivanje građana i mjesnih zajednica u njihovu zaštitu, tako što bi se formirale rjecne patrole, kao oblik civilne zaštite.

Jedno je sigurno ukoliko se veoma brzo ne promjeni odnos prema našim vodama, posledice višegodišnje nebrige ce biti neizbježne.

IV KVALITET ZEMLJIŠTA

Negativan uticaj na kvalitet zemljišta ima veliki broj divljih deponija, nesanirane bivše deponije na više lokaliteta, zatim industrujske, medicinske i gradske otpadne vode, komunalni i opasni otpad, nerekultivisani napušteni kopovi na više lokaliteta i dr.

Rezultati analiza su pokazali da je neadekvatno odlaganje industrijskog i komunalnog otpada u opštini Nikšic ima za posledicu povecan sadražaj polutanata (organiskih i/ili neogranskih). Povecani razliciti parametri su zabilježeni na lokacijama Deponija Željezara 1 i 2, Brezovik 1 i 2, Gradska deponija 1 i 2.

V BIODIVERZITET

Širenje naselja i nekontrolisana sjeca šuma nepovoljno djeluju na ocuvanje biodiverziteta. Nikšic je po bogatstvu biljnih vrsta u samom vrhu evropskih gradova, ali ukoliko se ne preduzmu mjere zaštite može doci do nestanka pojedinih rijetkih vrsta, što bi bila nepopravljiva šteta.

VI UPRAVLJANJE OTPADOM

Veliki broj divljih deponija, nepravilno upravljanje elektronskim, medicinskim, životinjskim i opasnim otpadom, otpadnim motornim uljima, predstavlja ogroman problem, cije rješavanje je dugotrajan i skup proces.

Nedovoljan broj kontejnera dodatno otežava situaciju. Osnivanje javnog preduzeca ,,Budoš" d.o.o. i pocetak osposobljavanja regionalne sanitarne deponije samo su pretpostavke za rešavanje ovih problema. Kako su procesi separacije i reciklaže još u domenu planova, neophodno je pojacati inspekcijski nadzor i vršiti stalnu edukaciju građana.

VII JONIZUJUCE ZRACENJE

Na teritoriji opštine Nikšic postoje radioaktivni gromobrani koje je potrebno ukloniti na pravilan nacin. To je proces koji zahtjeva angažovanje iskljucivo strucnih lica. U cilju ukazivanja na ovaj problem NVO ,,Ozon" je upozorila javnost da se rešavanje ovog problema mora prepustiti osposobljenim institucijama, ali i da je svaka doza ozracenja koja nije potrebna samim tim štetna po ljudsko zdravlje, kako bi se sprijecilo da građani pokušavaju sami rješiti ovaj problem. Sem radioaktivnih gromobrana za koje se zna tacan broj, potrebno je evidentirati i detektore dima, ciji je broj nepoznat, kako bi i oni ušli u registar. Resorno Ministarstvo je najavilo njihovo uklanjanje kroz IPA program.

VIII UNIŠTAVANJE VIŠKA NAORUŽANJA

Jedan od aktuelnih problema je i uništavanje viška naoružanja na teritoriji opštine Nikšic.

Imajuci u vidu znacaj ovog projekta i ne sporeci njegovu neophodnost, kao organizacija koja se programski zalaže za demilitarizaciju regiona, više puta smo pozivali nadležne institucije da pažljivo pristupe rešavanju ovog problema, narocito vodeci racuna o odnosu sa građanima.

Tu smo narocito mislili na izbjegavanje mistifikovanja oko vrste naoružanja koje treba uništiti, odnosno eventualnih posledica tog procesa po zdravlje građana i stanje životne sredine.

Nacin na koji je izvršeno uništavanje izvjesne kolicine naoružanja u selu Praga, dodatno otežava ovaj proces i to se u buducnosti mora izbjegavati.

Upravo zbog toga NVO ,,Ozon" smatra da Clan 3, Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu, u kome se između ostalog navodi da ,,za projekte namjenjene odbrani" nije potrebno raditi ovu proceduru, ostavlja mogucnost zloupotrebe.

Mi upravo smatramo da se, pored toga što bi trebalo precizirati šta su projekti namjenjeni odbrani, uvođenjem i ove kategorije u zakonski okvir može pronaci najbolji i najprihvatljiviji nacini, te najadekvatnija lokacija, za uspješnu realizaciju ovog, opet navodimo, opravdanog projekta.

Takođe, potrebno je uvažiti preporuke iz Studije koju je uradila The South Eastern and Eastern Europe Clearinghouse for the Control of Small Arms and Light Weapons (SSESAC).

Neophodno je istaci da ovo veoma važno i u procesu Evro-atlanskih integracija.

IX OBJEKTI PRIRODE

Na teritoriji opštine Nikšic postoji više prirodnih objekata koji zaslužuju veci oblik zakonske zaštite. Neki od njih su: estavela Gornjepoljski vir, potajnica Vidov potok, stanište malog mrmoljka na Velikoj Osjecenici kod Grahova, Zabran kralja Nikole, Crvena stijena i dr.

Organi lokalne samouprave su još prije duže vremena predložili Zavodu za zaštitu prirode više lokaliteta za zaštitu, međutim odgovori se još cekaju.

Takođe, isticemo da iako Trebjesa spada u poseban prirodni predio stanje nije na zadovoljavajucem nivou i treba ga znatno unaprijediti.

X EKOLOŠKA S(A)VJEST

Neodgovoran odnos građana prema sopstvenom okruženju predstavlja jedan od najvecih problema u našoj zajednici.

Neracionalno korišcenje energije, neodgovorno ponašanje prema prirodnim resursima, nezainteresovanost za ucešce u ekološkim akcijama, govore da je ekološka svijest i građanska savjest Nikšicana na veoma niskom nivou.

Građani, sem rijetkih izuzetaka, se ukljucuju u aktivnosti zaštite životne sredine tek kada to direktno ugrožava njihovu imovinu, i onda ocekuju bezrezervnu podršku medija i ekoloških NVO.

Potrebno je izvršiti popularizaciju Arhuske konvencije, upoznati građane o pravima na pristup informacijama i procjeni uticaja na životnu sredinu, što je jednim djelom i cilj ,,Škole urbane ekologije", koju ce realizovati NVO ,,Ozon" i Služba menadžera opštine Nikšic u okviru implementacije LEAP-a.

Veoma je bitno raditi stalne edukativne kampanje, obilježavati važne međunarodne datume i raditi sa eko-sekcijama osnovnih škola, kako bi se građani animirali da aktivno ucestvuju u dešavanjima vezanim za oblast životne sredine.

Takođe i u ovom djelu preporucujemo strogu primjenu kaznenih mjera, kao još jedan parametar koji služi u cilju unapređenja ukupnog stanja životne sredine.

Zakljucak

NVO ,,Ozon" je u ovom komentaru pokušala ukazati na neke od problema kojima se bavila u svom radu. Sigurno je da ima još problema, kao što su buka, devastacija šume, veliki broj manjih preduzeca koji shodno svojim proizvodnim kapacitetima itekako zagađuju životnu sredinu i dr.

Cilj ovog komentara je animiranje cjelokupne javnosti da se ukljuci u rešavanje ekoloških problema i da sa vecim brojem predloga stvorimo pretpostavke za uspješno prevazilaženje postojeceg stanja.

Nadamo se da cemo uspjeti u tome.

Korišcena literatura:

1) Informacija o stanju životne sredine u Crnoj Gori za 2008. godinu, Agencija za zaštitu životne sredine;

2) Informacija o stanju životne sredine u opštini Nikšic za 2008. godinu, Služba za zaštitu životne sredine opštine Nikšic;

3) Lokalni ekološki akcioni plan opštine Nikšic (LEAP),

4) Ammunition Technical Assessment of Montenegro, SEESAC, 2007

Nikšic, 19. septembar 2009. godine

Udruženje građana ,,OZON" Nikšic