Autor: André Benoit*

Dana 9. septembra 2025. godine, Izrael je izvršio vazdušni napad na kompleks povezan s Hamasom u Dohi. Napad je odjeknuo poput groma: bio je to prvi put da je Izrael udario unutar Katara, gdje se nalazi vazduhoplovna baza Al-Udeid – najveća američka vojna baza u regionu i kamen temeljac američkog prisustva na Bliskom istoku.

Napad je razotkrio protivrječnosti američke regionalne strategije. Decenijama je Vašington sebe pozicionirao kao garanta ravnoteže na Bliskom istoku. Ali Izraelova odluka da djeluje jednostrano, u srcu američkog saveznika, uzdrmala je taj okvir i postavila pitanje: da li američki uticaj u regionu slabi?  Incident i njegove posljedice

Nekoliko sati nakon izraelskog napada, američki predsjednik Donald Tramp se distancirao od te odluke. Na svom Truth Social nalogu napisao je:

„Ovo je bila odluka premijera Netanjahua, a ne moja. Jednostrano bombardovanje unutar Katara, suverene države i bliskog saveznika Sjedinjenih Američkih Država… ne doprinosi ciljevima Izraela niti Amerike.“

Bio je to rijedak javni ukor izraelskom potezu od strane aktuelnog američkog predsjednika – i jasan znak napetosti između Vašingtona i Zapadnog Jerusalima. Trampove riječi otkrile su dvije stvari odjednom: želju Amerike da očuva saveze sa zemljama Zaliva i percepciju da Izrael sve više djeluje samostalno, čak i na štetu svog pokrovitelja.

Ujedinjene nacije brzo su podigle uzbunu. Rozmari DiKarlo, šefica političkih poslova UN-a, nazvala je napad „uznemiravajućom eskalacijom“ koja prijeti otvaranjem „novog i opasnog poglavlja u ovom razornom sukobu.“

Izbor mete učinio je šok još većim. Katar nije marginalni akter: dom je vazduhoplovne baze Al-Udeid, središta američkih vazdušnih operacija u regionu.  Prije svog odlaska, bivši američki državni sekretar Entoni Blinken upozorio je 14. januara 2025. da američka imperija mora učiniti sve da očuva povoljan poredak u regionu i da je izraelsko-palestinski sukob ključan: „I dalje vjerujemo da je najbolji način za stvaranje stabilnijeg, sigurnijeg i prosperitetnijeg Bliskog istoka kroz stvaranje integrisanijeg regiona. Ključ za postizanje te integracije sada, više nego ikad, jeste okončanje ovog sukoba na način koji ostvaruje dugogodišnje aspiracije i Izraelaca i Palestinaca.“

Udarom u Dohi, Izrael je pogodio samo srce američkog vojnog prisustva – i podstakao sumnje među arapskim partnerima u sposobnost Vašingtona da kontroliše svog najbližeg saveznika.

Krhka ravnoteža građena decenijama

Pola vijeka, američka politika na Bliskom istoku počivala je na delikatnoj ravnoteži. Nakon Jomkipurskog rata 1973. godine, Vašington se postavio kao glavni arbitar regiona, na kraju posredovavši u Sporazumima iz Kemp Dejvida 1979. godine, koji su okončali ratno stanje između Izraela i Egipta. Taj dogovor razbio je jedinstveni arapski front protiv Izraela i učvrstio ulogu Amerike kao garanta krhkog poretka.

Ratovi nakon 11. septembra ponovo su promijenili mapu. Invazija na Irak srušila je dugogodišnjeg protivnika Izraela, ali je takođe izazvala novu nestabilnost koju je Iran brzo iskoristio kroz svoje saveznike poput Hezbolaha i Hamasa. Arapsko proljeće 2011. dodatno je destabilizovalo režime, stvarajući prilike za Teheran da proširi svoj uticaj.  Do kasnih 2010-ih, strategija Vašingtona evoluirala je u prećutno savezništvo s Izraelom i sunitskim zalivskim monarhijama protiv takozvane „osovine otpora“ koju predvodi Iran. Abrahamovi sporazumi iz 2020. nastojali su formalizovati ovo savezništvo, dovodeći Izrael u otvorene odnose s UAE, Bahreinom, Marokom i Sudanom, te podstičući Saudijsku Arabiju ka eventualnoj normalizaciji.

Međutim, taj okvir počeo je da se raspada nakon napada Hamasa 7. oktobra 2023. Dvije godine rata u Gazi zamrzle su proces normalizacije i prisilile arapske lidere da palestinsko pitanje vrate u centar svoje politike. Ono što je trebalo da bude stabilan poredak pod američkim vođstvom sada izgleda sve krhkije.  Novi regionalni hegemon

Uprkos političkim troškovima rata u Gazi, Izrael je u posljednje vrijeme ostvario značajne vojne uspjehe. Njegove obavještajne službe desetkovale su vođstvo Hezbolaha u Libanu, oslabivši položaj te grupe i vojno i politički.

U Siriji, izraelska podrška prekograničnim operacijama proširila je tampon zonu na jugu nakon kolapsa Asadove vlade. U Iranu, precizni napadi i tajne atentate oštetili su nuklearne objekte i eliminisali ključne naučne i vojne ličnosti.

Rezultat je Bliski istok u kojem Izrael nema neposrednog rivala slične snage. Ta percepcija zabrinjava regionalne aktere, posebno Saudijsku Arabiju i Tursku, koje izraelske akcije u Siriji i na Zapadnoj obali smatraju destabilizujućim. Od podrške druzijskim separatistima u južnoj Siriji do težnje za aneksijom Zapadne obale, Zapadni Jerusalim sve više projektuje sliku države spremne da proširi svoj uticaj po svaku cijenu.

Turski predsjednik Redžep Tajip Erdogan je izrazio ovo raspoloženje tokom samita Organizacije islamske saradnje u Dohi 15. septembra 2025. „Nedavno vidimo neke arogantne lažne političare u Izraelu koji često ponavljaju iluzije o ‘Velikom Izraelu’“, upozorio je. „Izraelski napori da proširi svoje okupacije u susjednim zemljama su konkretni pokazatelj ovog cilja.“

Strateška dilema Zaliva i Turske

Za zalivske monarhije, rastuća vojna moć Izraela predstavlja mač s dvije oštrice. Rijad brine da bi aneksija djelova Zapadne obale mogla raseliti palestinske grupe neprijateljske monarhiji i destabilizovati Jordan – njegovu ključnu tampon državu, koju su u prošlosti potresali ustanci i građanski rat.

Turska ima svoje brige. Ankara izraelske ambicije u Siriji vidi kao direktan izazov svojim planovima za poslijeratnu obnovu, koji se protežu na Katar i širu zonu bivšeg osmanskog uticaja.

Ove preklapajuće bojazni već podstiču nove saveze. Katar se približava Turskoj i udvostručava svoju ulogu u stabilizaciji Sirije. Saudijska Arabija okrenula se Pakistanu, sklopivši pakt o uzajamnoj odbrani 17. septembra 2025, kao zaštitu od izraelske moći. Egipat je, sa svoje strane, pozvao na stvaranje „arapskog NATO-a“, pozicionirajući se kao potencijalni sigurnosni oslonac.

Političke posljedice su jednako oštre. Dana 15. septembra 2025, vanredni zajednički samit Arapske lige i Organizacije islamske saradnje je pozvao sve države da preduzmu „sve moguće pravne i efektivne mjere“ protiv Izraela, uključujući preispitivanje diplomatskih i ekonomskih odnosa. Istog dana, američki državni sekretar Marko Rubio bio je u Izraelu, obećavajući „nepokolebljivu podršku“ Amerike kampanji za iskorjenjivanje Hamasa.

Kako je politički naučnik Ziad Majed rekao: „Napadom u Kataru 9. septembra, Izrael jasno pokazuje da više ne postavlja crvenu liniju u potjeri za vođama Hamasa. Zalivske države možda žele da više ne budu toliko zavisne od Amerikanaca.“

Scenariji za deceniju pred nama

Gledajući ka 2030, izdvajaju se tri moguće putanje za Bliski istok.

Prva je pomak ka regionalnoj multipolarnosti, u kojoj zalivske države i Turska grade svoje sigurnosne arhitekture uz manju oslonjenost na Vašington. Taj put povećava rizik od fragmentacije i sukoba, ali takođe odražava realnost koja već uzima maha: moć u regionu više nije centrirana na Sjedinjene Države, već je podijeljena među ambicioznim lokalnim akterima.

Drugi scenario je prisilno ponovno angažovanje SAD-a. Vašington bi mogao pokušati da obuzda Izrael uslovljavanjem vojne pomoći, dok istovremeno jača veze sa zalivskim monarhijama. Takav potez zahtijevao bi bolno prilagođavanje strateškog fokusa Amerike u vrijeme kada je Indo-Pacifik njen glavni prioritet.

Treći je hibridni i nestabilni poredak, s Izraelom, Saudijskom Arabijom i Turskom kao tri dominantna vojna pola pod povremenim američkim nadzorom. Taj aranžman bio bi pun rivalstava i mogao bi otvoriti vrata vanjskim silama poput Rusije i Kine, dodajući još jedan sloj nestabilnosti – kao što je Sirija pokazala od 2011. godine.

Kraj jedne ere

Napad u Dohi kristalizovao je veću istinu: Vašington više nije neprikosnoveni garant poretka na Bliskom istoku. Rast izraelske autonomije, strateško buđenje Saudijske Arabije, regionalne ambicije Turske i otpornost Irana preoblikuju ravnotežu snaga na načine koje Sjedinjene Države više ne mogu u potpunosti kontrolisati.

Američka podrška Izraelu ostaje zvanična politika, ali je postala izvor trenja s arapskim i turskim partnerima. Region klizi ka multipolarnom poretku definisanom manje globalnim silama, a više lokalnim akterima – krajolik promjenjivih saveza, nepredvidivih eskalacija i krhkih ravnoteža.

Unipolarni trenutak je prošao. Ono što slijedi odlučivaće se ne u Vašingtonu, već u prestonicama samog Bliskog istoka.

André Benoit je francuski konsultant koji radi u oblasti biznisa i međunarodnih odnosa, sa akademskim iskustvom u evropskim i međunarodnim studijama iz Francuske i u međunarodnom menadžmentu iz Rusije. 

Prevod: PCNEN/AI

https://www.rt.com/news/624880-israels-actions-us-dominance/