Tokom većeg dijela naše nedavne istorije tretirali smo vlažna staništa kao da nijesu važna. Obale su tu da se na njima gradi, rijeke i jezera su tu da obezbijede neograničene zalihe vode za farme i fabrike, močvare su tu radi razvoja. Ovdje na Sredozemlju vijekovima transformišemo i degradiramo naša vlažna staništa, a od 1970. godine izgubili smo polovinu onoga što je preostalo.

Međutim, ono čega većina nas nije svjesna je da život započinje u vlažnim staništima, a vlažna staništa održavaju kontinuitet života. Ako želimo da imamo bilo kakvu nadu u rješavanje rastućih izazova sa kojima se suočava naš region i ako želimo da obezbijedimo našu održivu budućnost na Sredozemlju, vrijeme je za novi početak i zajednički, složni napor da se spasu i obnove ovi vitalni ekosistemi.

Vlažna staništa dolaze u različitim prirodnim i veštačkim oblicima, od rijeka i jezera do močvara, bara, obalnih sistema i morskih područja, a između njih pružaju osnovne prirodne usluge od kojih zavisi život miliona lјudi u basenu Sredozemlja. Vlažna staništa ne samo da skladište i prečišćavaju većinu naše vode za piće, već snabdijevaju hranom i sirovinama, održavajući lokalne ekonomije. Ona su takođe vitalni centri za biodiverzitet i imaju presudnu ulogu u borbi protiv klimatskih promjena.

Ali, danas rastući zahtjevi poljoprivrede, industrije, turizma i urbanog razvoja potisnuli naša vlažna staništa na ivicu održivosti. Prekomjerno zahvatanje vode (dvije trećine za polјoprivredu) smanjilo je protoke između 25-75% tokom posljednjih decenija, a predviđa se da će se tokom narednih 20 godina dostupnost slatke vode smanjiti za 15%. Sa isušivanjem i uništavanjem vlažnih staništa, vitalni prirodni sistemi se raspadaju čak i dok potražnja raste.

Da li možemo i dalјe ovako? Jednostavan odgovor je – ne možemo. Trenutne projekcije za region Sredozemlja pokazuju da će do 2040. godine oko 250 miliona lјudi živjeti u uslovima nedostatka vode, u odnosu na, već danas, zastrašujućih 180 miliona.

Klimatske promjene – podaci pokazuju da 20% teže pogađaju Sredozemlje od većine drugih djelova svijeta – pojačavaju krizu, podižu temperature, smanjuju kiše i naglo povećavaju poplave, oluje, suše i druge ekstremne klimatske događaje.

Istovremeno, u regionu se brzo razvija kriza biodiverziteta. Vlažna staništa spadaju u ekosisteme sa najvećim biodiverzitetom, ali u sredozemnim vlažnim staništima populacija kičmenjaka gotovo se prepolovila od 1990. godine, a izumiranje predstavlja prijetnju za više od trećine vrsta vlažnih staništa. Razvoj i zagađenje ostavljaju katastrofalne posljedice.

Gubitak biodiverziteta i klimatske promjene su dvije strane iste medalјe: oba pokreću lјudske aktivnosti, a svaki pogoršava onaj drugi.

Ipak, ekosistemi vlažnih staništa mogu pružiti neprocjenjiva prirodna rješenja – ali samo ako im dozvolimo da pravilno funkcionišu.

Zdrava vlažna staništa čuvaju i prečišćavaju vodu, a ovdje na Sredozemlju očajnički nam je potrebno više čiste vode jer se naša atmosfera zagrijeva i populacija nastavlja da raste.

Zdravo vlažno stanište takođe sakuplja gasove staklene bašte, hladeći planetu. Obalna vlažna staništa odvajaju uglјenik po jedinici površine 10-20 puta brže od kopnenih sistema – ali kada se unište, dio tog uglјenika se vraća u atmosferu.

Ekosistemi vlažnih staništa imaju vitalnu ulogu u zaštiti sredozemnih zajednica od rastućih rizika povezanih sa klimatskim promjenama. Oni nas štite od ekstrema svih vrsta, poput kontinuiranog porasta nivoa mora ili sve češćih i nasilnih olujnih udara. Dublje u unutrašnjosti, vlažna staništa upijaju intenzivne kiše, štite od poplava i nadoknađuju niske tokove u vrijeme suše. Smatraju se jedinstvenim rješenjima zasnovanim na prirodi koja nude usluge od velike društvene, ekonomske i ekološke vrijednosti za čovječanstvo.

Prosperitet i blagostanje ljudi Sredozemlja više nego ikad zavise od toga kako brinemo o svom prirodnom kapitalu. Više nego ikad, moramo investirati u sredozemna vlažna staništa jer smo suočeni sa neizvjesnom budućnošću.

Da bismo odgovorili na izazov, potrebne su nam drastične promjene, a 2021. godina nudi priliku da se one pokrenu, i koje ne smijemo propustiti: svijet treba da donese odluku o novom globalnom okviru za biodiverzitet, Evropska unija posvećena je zelenijoj budućnosti prema Evropskom zelenom dogovoru, a UN pokreću deceniju za obnavlјanje ekosistema.

Sve to čini ovaj trenutak idealnim za pokretanje inovativnih politika i planova upravlјanja u regionu koji promovišu obnavlјanje i održivost vlažnih staništa, kao i ravnopravnu upotrebu resursa u polјoprivredi, industriji i turizmu. Sve zainteresovane strane – lokalne zajednice, privatni sektor, organi javne vlasti, akademska zajednica, nevladine organizacije i međunarodni donatori – moraju obezbijediti neophodne podsticaje očuvanju i obnavlјanju vlažnih staništa. Socijalna, ekonomska i politička stabilnost sredozemnog basena zaista je ugrožena.

A šta je sa javnošću, šta možemo učiniti? Pa, vlažna staništa se tiču svih nas i u najbolјem je interesu svih da saznamo više o važnosti ovih nevjerovatnih ekosistema, da proširimo vijest i pružimo podršku svima koji ih čuvaju i obnavlјaju.
Svjetski dan vlažnih staništa 2021. idealna je prilika da počnemo da stvaramo promene u budućnosti sredozemnog biodiverziteta i lјudi na svim nivoima.

Organizacije članice projekta: „Pobolјšanje očuvanja obalnih vlažnih staništa u Sredozemnom basenu“
BirdLife International;
CZIP;
Euronatur;
Hyla;
IUCN ECARO;
IUCN Mediterranean Centre;
MEDSEA Foundation;
MedWet Initiative;
Mediterranean Small Islands Initiative (PIM);
MSJA;

Nature Trust Malta-FEE;
Terra Cypria – The Cyprus Conservation Foundation;

Tour du Valat;
Vertigo Lab;

WWF Adria;
WWF Greece;
WWF North Africa;
WWF Spain;
WWF Turkey;
Wetlands International

Napomene
1) Projekat: „Unapređenje očuvanja obalnih vlažnih staništa u sredozemnom basenu“ okuplјa više od 30 partnera u 10 zemalјa, uz finansijsku podršku fondacije MAVA i ima sljedeće cilјeve:
• Da se obnove obalna vlažna staništa i učini da funkcionišu kao prirodna rješenja za ublažavanje klimatskih uticaja u regionu
• Da podstakne održivu upotrebu vode i smanji vodozahvat
• Da smanji prijetnje koje utiču na obalna vlažna staništa i srodna morska staništa
• Da stvori nove socio-ekonomske mogućnosti zasnovane na obalnim vlažnim staništima

2) Svjetski dan vlažnih staništa ima za cilј da skrene pažnju i pokrene akciju o značaju vlažnih staništa za biodiverzitet i lјudski život na Zemlјi. Takođe obilježava usvajanje RAMSAR konvencije o vlažnim staništima, koja ove godine slavi 50. godišnjicu. U Sredozemlju, sprovođenje Svjetskog dana vlažnih staništa je poseban mandat Sredozemne inicijative za vlažna staništa (the Mediterranean Wetlands Initiative (MedWet) koja okuplјa 27 država potpisnica konvencije Ramsar. Zahvaljujući podršci OFB – Francuske kancelarije za biodiverzitet, Medwet je uključio više od 300 sredozemnih aktera oko same organizacije World Wetlands Day.