Današnji dan se od 1972. godine širom planete obilježava kao Svjetski dan zaštite životne sredine. Ova godišnjica se obilježava pod sloganom „ Vrijeme je za prirodu“ na temu biodiverziteta koji je osnova života na zemlji ali i opstanka, budućnosti i evolucije svake organske vrste, pa i čovjeka. Biodiverzitet ili biološka raznovrsnost predstavlja nezamjenljivi i neponovljivi resurs. Odslikan u milionima organskih vrsta i njihovih kombinacija, biodiverzitet je neprocjenjivo bogatstvo koje je osnova života na zemlji ali i opstanka, budućnosti i evolucije svake organske vrste, pa i čovjeka.

Biodiverzitet u Crnoj Gori

Zahvaljujući svom geografskom položaju, distribuciji i raznovrsnosti staništa, topografskih varijacija, geološke istorije i klimatskih uslova, teritorija Crne Gore odlikuje se izvanrednim genetskim i ekosistemskim diverzitetom vrsta koji je svrstava u jedan od najznačajnijih centara biološke raznovrsnosti, ne samo u Evropi već i u Palearktiku.

Iako nije u potpunosti istražen, uzimajući u obzir raspoložive podatke, može se cijeniti da je biodiverzitet Crne Gore očuvan u značajnoj mjeri, ali i da je i dalje prisutan narastajući trend brojnih direktnih pritisaka na vrijednost biodiverziteta. Neki od najznačajnijih su: urbanizacija, zagađenje, izgradnja infrastrukture, promjena namjene zemljišta, prekomjerno iskorišćavanje resursa i klimatske promjene.

Zaštita biodiverziteta

Zaštita ekosistema, vrsta i gena u Crnoj Gori obezbjeđuje sprovođenjem relevantnih zakonskiih odredbi i politika. Iz godine u godinu, Agencija za zaštitu prirode i životne sredine izradom Informacije o stanju životne sredine, pored ostalih segmenata vrši i praćenje stanja (monitoring) biodiverziteta koji ima za cilj njegovo očuvanje, unaprijeđenje i zaštitu, kroz utvrđivanje stanja, promjena i glavnih pritisaka. Uvid u postojeće stanje biodiverziteta ostvaruje se putem praćenja stanja i očuvanosti i procjene ugroženosti važnih parametara, u ovom slučaju vrsta i staništa, na nacionalnom i međunarodnom nivou, što je preduslov za adekvatnu zaštitu i djelovanje.

Sprovođenjem relevantnih zakonskiih odredbi i politika postignuti su značajni rezultati u ovoj oblasti, te je važno pomenuti da je u martu 2019. donijet Zakon o stranim i invazivnim stranim vrstama biljaka, životinja i gljiva nakon čega je uslijedila izrada Nacrta zakona o izmjenama i dopunama Zakona o divljači i lovstvu koji je dobio pozitivno misljenje Evropske komisije i trenutno je u fazi dobijanja finalnih milšljenja od strane relevantnih insiitucija u Crnoj Gori.

Takođe, utvrđen je Zakon o potvrđivanju Protokola iz Nagoje o pristupu genetičkim resursima i pravednoj i jednakoj raspodjeli koristi koje proističu iz njihovog korišćenja uz Konvenciju o biološkoj raznovrsnosti.

Zvaničnom nominacijom Ministarstva održivog razvoja i turizma za upis Ulcinjske solane na Listu močvarnih područja od međunarodnog značaja, solana je 2019. proglašena i uvrštena na Ramsar svjetsku listu močvarnih područja.

U prošloj godini, Crna Gora je dobila još dva Parka prirode – Dolina rijeke Zete i Komovi na teritoriji opštine Kolašin.

U smislu zaštite biodiverziteta Crne Gore neizostavno je i važno napomenuti Naturu 2000 koja se temelji na Habitat Direktivi (Direktiva o staništima) i Ptičjoj direktivi, a koje čine temelj evropske politike očuvanja prirode. Habitat Direktiva (Direktiva o staništima) i Ptičja direktiva su integrisane u pravni sistem Crne Gore kroz nedavno usvojeni Zakon o zaštiti prirode i zajedno postavljaju ambiciozni visoki standard očuvanja prirode za sve države članice EU i one koje teže da to postanu.

Natura 2000

Natura 2000 je efikasan mehanizam kojim se obezbijeđuje blagovremeno preduzimanje koraka u cilju zaštite i očuvanja prirodnih rijetkosti, vrsta, šuma i predjela, značajnih kako na nacionalnom, tako i međunarodnom nivou.

U Crnoj Gori, kao što je već poznato, ima 13,4% teritorije već pod zaštitom, međutim metodologija Nature 2000 donosi nešto drugačije kriterijume i mehanizme zaštite. Proteklih 3 godine sprovođen je projekat podržan od strane Evropske komisije kroz IPA instrument „Uspostavljanje Natura 2000“ koji je definisao metodološka dokumenta, standarde i uputstva, kroz koji je mapiran dio teritorije Crne Gore shodno pomenutim direktivama.

Ovim Projektom realizovane su sve predviđenje aktivnosti, izrađena brojna dokumenta za potrebe pripreme uspostavljanja Natura 2000 mreže i metodologije terenskog rada, sproveden je intezivan dvogodišnji terenski rad u svrhu prikupljanja podataka za potrebe mapiranja staništa i inventarisanje vrsta.

Tokom realizacije terenskih istraživanja u 2017. i 2018. godini u 9 važnih područja za biodiverzitet (KBA) (Bioč, Maglić, Volujak i dio kanjona Pive, Kanjon Cijevne i Ćemovsko polje, Durmitor sa dolinom Komarnice i Pridvorice,Hajla, Komovi i Kanjon male rijeke, Ljubišnja i Ćehotina, Kanjon rijeke Morača, Moračke planine i Prokletije i dolina Lima) mapirano je za 512 terenskih dana 4,694 poligona što obuhvata površinu od 215 838 ha što je nešto više od 14% ukupne teritorije Crne Gore za 52 stanišna tipa.

Stručni tim za ptičije vrste na bazi objedinjenih podataka iz literature (2.769 podataka o rasprostranjenju vrsta) i na bazi terenskog rada (3,943 prikupljenih podataka na terenu tokom 2017. i 2018.) najboljom mogućom procjenom odredio je 33 potencijalna područja za posebnu zaštitu (SPA) za ptice.

Ekspertski tim koji je realizovao terenski rad činili su stručnjaci Agencije za zaštitu prirode i životne sredine, učesnici pretdhodnog IPA projekta (iz Crne Gore i regiona), stručnjaci JP Nacionalnih parkova, Prirodnjačkog muzeja i Prirodno matematičkog fakulteta – ukupno 38 stručnjaka i 10 mladih stručnjaka koji su se tokom 2019. obučavali u zajedničkom radu na terenu sa starijim stručnjacima.

Takođe, podrškom Vlade Njemačke, kroz prekogranični projekat „Očuvanje i održivo korišćenje biodiverziteta na područjima Prespanskog, Ohridskog i Skadarskog jezera” a koji implementira GIZ, u Albaniji i Crnoj Gori, tokom 2019. mapirana su staništa Skadarskog jezera (crnogorskog dijela). U realizaciji ove aktivnosti mapirana je teritorija od 46666,55 ha na Skadarskom jezeru i unijeto je 1155 tačaka za stanišne tipove u bazu.

Projekat ,,Promovisanje upravljanja zaštićenim područjima kroz integrisanu zaštitu morskih i priobalnih ekosistema u obalnom području Crne Gore“ koji je pokrenut od strane Ministarstva održivog razvoja i turizma i finansira se iz Nacionalne alokacije Globalnog fonda za životnu sredinu (GEF) doprinijio je tokom 2019, u određenoj mjeri, sakupljanju podataka po metodologiji Nature 2000 u kopnenom obalnom regionu (do 400 m nadmorske visine).

Kroz tri navedene aktivnosti tokom prošle godine mapirano je ukupno oko 11% teritorije Crne Gore za potrebe identifikacije predloga područja Nature 2000 a ukupno sa pomenutim IPA 2016 projektom “Uspostavljanje Nature 2000” mapirano je 25% teritorije. Važno je istaći da su se aktivnosti kartiranja staništa i vrsta za potrebe Nature 2000 kroz podršku iz državnog budžeta nastavile i tokom 2020.

godine i realizuju se od strane Agencije za zaštitu prirode i životne sredine. Podsjetio bih da je da je definisanje predloga područja Nature 2000 od izuzetne važnosti jer predstavlja uslov pristupanja Crne Gore Evropskoj Uniji.

U ovom trenutku postoje ciljani programi, planovi i projekti nadležnih institucija u kojima učestvuje i Agencija za zaštitu prirode i životne sredine u oblasti zaštite biodiverziteta u svrhu neposredne zaštite pojedinih biljnih i životinjskih vrsta, posebnih grupa staništa ili ekosistema. Zbog nedostatka sredstava iz nacionalnih izvora, projekte usmjerene zaštiti vrsta i staništa u Crnoj Gori, u velikoj mjeri sprovode međunarodne organizacije, ili su finansirani iz međunardnih fondova.

Premda iziskuju značajna i opterećujuća finansijska sredstva, treba znati da je trošak nedjelovanja daleko veći nego trošak djelovanja, ma kako kompleksne i skupe mjere bile.

Razmišljajući o zaštiti biodiverziteta potrebno je razmjeti da je ovaj resurs mjera opstanka i kao takav neprocjenjiv.