Dvije godine nakon što su zemlje Zapadnog Balkana morale da usklade poslovanje svojih  termoelektrana na ugalj sa EU Direktivom o velikim ložištima, ne samo da se emisije sumpor dioksida nisu smanjile, nego su se čak i povećale, pokazuje novo, danas objavljeno istraživanje mreže CEE Bankwatch.

Sve zemlje Zapadnog Balkana su članice Energetske zajednice, i stoga su imale obavezu da do 2018. smanjuju zagađenje iz termoelektrana u skladu sa Direktivom o velikim ložištima. Međutim, nijedna od zemalja nije ispoštovala svoje ukupne granične vrijednosti emisija u 2019. godini.

Emisije sumpor-dioksida iz termoelektrana na ugalj koje su obuhvaćene Nacionalnim planom za smanjenje emisija (NERP) u Bosni i Hercegovini, Sjevernoj Makedoniji, Srbiji i na Kosovu su se u periodu između 2018. i 2019. godine povećale, i to sa 603.988 na 617.281 tonu. Ova vrijednost je šest puta veća od granične vrijednosti za SO2 za sve četiri zemlje zajedno.

Kako Crna Gora ima samo jednu termoelektranu, ne podliježe izradi Nacionalnog plana za smanjenje emisija. Zato je izabrana opt-out metoda, prema kojoj je TE Pljevlja dodjeljeno 20 000 radnih sati u periodu od 1. januara 2018. do 31. decembra 2023., pri čemu ima obavezu da smanjuje broj radnih sati, a nakon što ih potroši da uskladi svoje poslovanje sa standardima Direktive o industrijskim emisijama. S obzirom da je do sada potrošeno više od dvije trećine, Crna Gora planira da od Energetske zajednice traži dodatni broj radnih sati za TE Pljevlja.

Iako je TE Pljevlja tokom 2019. proizvela znatno manje SO2 (46.639,61 tonu) nego što je to bio slučaj 2018. (64.475 tona), ove vrijednosti su i dalje daleko iznad emisija SO2 za 2016. godinu, kada je ukupno bilo proizvedeno 25.459 tona. Nije jasno šta bi mogao biti uzrok ovakvim ogromnim varijacijama, s obzirom na to da se one ne mogu u potpunosti opravdati različitim brojem radnih sati tokom različitih perioda.

Na nivou pojedinačnih termoelektrana, TE Ugljevik u Bosni i Hercegovini je tokom 2019. bila postrojenje s najviše ispuštenog SO2 u regionu – 88.302 tone, odnosno emisije SO2 bile su 9,7 puta veće u odnosu na svoju graničnu vrijednost. Oprema za odsumporavanje puštena je u probni rad u decembru 2019. godine, ali su početkom 2020. prijavljeni tehnički problemi.

Drugi najveći zagađivač je Kostolac B u Srbiji, sa čak 79.113 tona SO2 emisija. Uprkos tome što je Elektroprivreda Srbije uložila 130 miliona USD u opremu za odsumporavanje dimnog gasa, koja je zvanično puštena u rad još 2017. godine, nije se postiglo smanjenje emisija SO2. Inače, postrojenje je instalirala kineska firma CMEC (eng. China Machinery and Engineering Corporation).

“Postavlja se pitanje hoće li se rekonstrukcijom TE Pljevlja zadovoljiti visoki ekološki standardi, kada to nije slučaj sa pomenutim TE u Bosni i Srbiji. Jedan od uslova funkcionalnosti sistema za odsumporavanje jeste ispravnost filtera, što pokazuje primjer Ugljevika, gdje ugrađeni sistem ne radi jer je sam filter neispravan. Takođe, oprema za odsumporavanje se mora mijenjati nakon 10-15 godina rada, što uz održavanje i sopstvenu potrošnju sistema iziskuje dodatne troškove, koji će u krajnjem snositi građani. Ovoj već opterećenoj cijeni treba dodati i velike troškove koji će uslijediti plaćanjem takse na CO2, koja će uz emisije ostalih štetnih gasova postojati dok god se u TE sagorijeva lignit – najprljaviji energet. Uslijed navedenih primjera iz regiona, opravdano postoji bojazan da li će se rekonstrukcija TE pretvoriti u slučaj poput Kostolca ili Ugljevika. Da li će milioni eura predodređeni za radove kineskog konzorcijuma zaista obezbijediti smanjenje emisija do te mjere da se građanima Pljevalja i cijele Crne Gore konačno obezbijedi dobar kvalitet vazduha, kada je činjenica da se isti sa sigurnošću postiže samo prekidom zavisnosti od uglja”, navodi Nevena Petković, projektni koordinator NVO Green Home.

Ranije ovog mjeseca  ugovor za ekološku rekonstrukciju TE Pljevlja potpisan je sa konzorcijumom Dongfang-Bemax-BB Solar-Permonte.

“Podsjećamo, za projekat ekološke rekonstrukcije TE Pljevlja nije rađena ekonomska analiza tog projekta koja potvrđuje njegovu ekonomsku opravdanost i finansijsku isplativost za narednih čak 30 godina. Analiza NVO Eko-tim o uticaju sistema trgovanja emisijskim kvotama (ETS) na poslovanje termoelektrane Pljevlja pokazala je negativne  implikacije budućih  troškova CO2 na rentabilnost poslovanja TE Pljevlja. Neophodno je sagledati sve rizike koje realizacija ovog projekta sa sobom nosi i napraviti  projekcije proizvodnih troškova termoelektrane, buduće cijene CO2, cijene struje itd. koliko god bilo teško ovakve prognoze praviti. Ne smijemo dopustiti sebi da dođemo u situaciju da se u bliskoj budućnosti rad TE Pljevlja dovede u pitanje zato što nismo bili dovoljno odgovorni, a na šta nas posebno obavezuju i trenutni trendovi u sektoru uglja u Evropi gdje se zbog visoke cijene uglja, cijene CO2 i starosti postrojenja koja koriste ugalj ona uglavnom zatvaraju” navela je Diana Milev Čavor, projektni menadžer NVO Eko-tim.

“Smanjenje zagađenja iz TE Pljevlja je svakako hitno, ali je pitanje da li se to najefikasnije realizuje kroz rekonstrukciju ili kroz zatvaranje. U svakom slučaju, treba na participativan način razvijati plan za pravednu tranziciju u Pljevljama, jer se broj radnika u rudniku već nekoliko godina smanjuje i trend će se nastaviti”, zaključuje Pippa Gallop, savjetnica za energetiku mreže CEE Bankwatch i jedna od autorki izveštaja.