Posljednjih dana na našoj planeti izbile su tri snažne solarne erupcije koje su usmjerene direktno ka Zemlji.

Jedan od najljepših efekata ovakvih oluja jeste pojava polarne svjetlosti – aurore borealis, kada naelektrisane čestice ulaze u atmosferu i stvaraju zavjese zelene, ljubičaste i crvene svjetlosti, koje bi ovog puta mogle da budu vidljive znatno južnije nego inače.

Drevne kulture imale su veoma različita tumačenja ovog dramatičnog prirodnog fenomena.

Danas znamo da su razigrani prikazi boja i oblika aurore borealis uzrokovani aktivnošću na površini Sunca.

Oni osvjetljavaju nebo više nego što je uobičajeno kada solarna aktivnost poraste. Posljednjih dana jaka geomagnetna oluja učinila je sjevernu svjetlost vidljivom u mnogim dijelovima sjeverne hemisfere.

Ali pisani zapisi i usmena predanja pokazuju da su ljudi bili fascinirani ovim plešućim bojama milenijumima – i da su došli do nekih intrigantnih teorija o tome šta ih uzrokuje.

Neke od ovih priča su ostaci prošlosti. Bifrost iz nordijske kosmologije, dugin greben koji je povezivao zemlju smrtnika sa carstvom bogova, na primjer, možda je bio referenca na auroru.

Ali druge ostaju dio usmenih tradicija pripovijedanja, obično se smatraju kulturnim nasljeđem ili moralnim učenjem, a ne doslovnim vjerovanjem.

“Gorući plamen”

Do prije nekoliko decenija smatralo se da najraniji pomen aurore potiče iz Kine iz 193. godine prije nove ere, kada je car dinastije Zapadni Đin napisao da se “nebo otvorilo na sjeveroistoku”.

Ali naučnici sada pronalaze još starije moguće reference…

Starogrčki tekstovi, na primjer, kao što je Aristotelova “Meteorologija” iz oko 330. godine prije nove ere mogu se odnositi na auroru.

Ovo opisuje noćne vizije koje ponekad poprimaju “izgled zapaljenog plamena, ponekad pokretnih baklji i zvijezda”.

Takođe se pominje “veoma crvena duga koja se proteže na istoku” sadržana u astronomskim dnevnicima na glinenim pločicama iz Vavilonije iz 567. godine prije nove ere, kao i asirski zapisi koji joj prethode najmanje vijek.

Predznak za istorijske događaje

Asirski naučnici su urezali ove reference na “crveni sjaj”, “crveni oblak” i “crveno nebo” na drevnim klinastim pločicama, zajedno sa tumačenjem onoga što su predstavljali – poput predznaka za istorijske događaje – kako bi obavijestili svoje kraljeve.

Ali najstarija poznata referenca sada bi mogla biti tekst star 3.000 godina, napisan oko 300 godina ranije na listovima bambusa.

U radu iz 2023. godine istraživači su identifikovali pominjanje aurore u “Bambusovim analima”, hronici drevne Kine.

Opisuje “petobojni” događaj koji se dešava tokom noći, što, kako istraživači kažu, ukazuje na “mogući ekstremni svemirski vremenski događaj” početkom 10. vijeka prije nove ere.

Istraživači mogu da pretpostave da su ovi poetski opisi bili aurore ukrštanjem istorijskih izvještaja sa naučnim podacima poput prošle solarne aktivnosti i položaja Zemljinog magnetnog polja koje se mijenja i isključivanjem drugih nebeskih fenomena.

Vatra, krv i smrt

Ovi primjeri su vrijedni pažnje jer pružaju dokaze sa mjesta gdje se aurora rijetko viđa.

Ali za ljude koji žive na sjevernim geografskim širinama – Island, Grenland, sjeverna Skandinavija, Aljaska, Kanada i sjeverna Rusija – polarna svjetlost je redovna pojava.

Ovdje je aurora dugo bila dio šireg pogleda na svijet koji povezuje ljude i njihovu okolinu.

Tradicije se veoma razlikuju između različitih zajednica, od mitova o stvaranju do navigacije i vremenskih predviđanja. Za neke, polarna svjetlost predstavlja pretke ili šamanske moći.

“Autohtoni narodi širom arktičkog područja kombinuju svoje duhovno razumijevanje polarne svjetlosti sa svojim fizičkim odnosom prema njoj, često kroz priče”, napisale su Mel Olsen i Fejt Fjeld, koje su obje uključene u ponovno buđenje sjevernoameričkog Sami naroda, u članku iz 2020. godine.

Duhovi predaka za neke narode

Smrt i borba su uobičajene teme. Aurora je svakako inspirisala strah u nekim zajednicama Samija, pišu Olsenova i Fjeldova.

Njena pojava značila je upozorenje da zajednica bude mirna – i nikako da je ne zadirkuje, a žene su trebale da pokriju kosu kako im se njene zrake ne bi zaplele u kosu.

Slična upozorenja se i danas mogu čuti među starosjediocima Aljaske, od kojih neki kažu da su im kao djeci pričali priče o polarnoj svjetlosti koja igra fudbal glavama kako bi ih uplašili i natjerali da se vrate kući na vrijeme.

U međuvremenu, punu veličinu južne polarne svjetlosti aurore australis uglavnom vide samo pingvini, ali je ponekad ipak vidljiva ljudima koji žive veoma daleko na jugu.

Tumačenja aurore u tradicijama Prvih naroda često se povezuju sa krvlju, vatrom i smrću.

“Aurore izazivaju veliki strah kod ljudi, a u nekim zajednicama su tabu – mogu ih vidjeti i tumačiti samo inicirane starješine”, napisao je 2013. godine istraživač Dvejn Hamaher, sada profesor kulturne astronomije na Univerzitetu u Melburnu u Australiji.

Svjetlucavi plesači

Uprkos širini istorijskih iluzija, savremeni naziv aurora borealis nije nastao sve do 17. vijeka.

Prva poznata zabilježena spominjanja potiču od italijanskog astronoma i fizičara Galilea Galileja u njegovom djelu iz 1619. godine “Rasprava o kometama”, gdje je pomenuo Auroru, boginju zore u rimskoj mitologiji, i Boreja, grčkog boga oluja i sjevernog vjetra.

Njen južni pandan, aurora australis, dobio je ime po Austeru, rimskom bogu južnog vjetra.

Druga imena za ovaj fenomen daju naznake o tome kako se doživljavaju. U finskoj Laponiji sjeverna svjetlost je bila treptaj repa arktičke lisice kroz snježni nanos, priča koja je još utkana u njihovo finsko ime revontulet (lisičje vatre). Na šetlandskom dijalektu to su radosni mirrie plesači (“mirr” znači “blistati”).

Treptaj repa polarne lisice

U međuvremenu, samijska riječ guovsahasat prevodi se kao ” svjetla koja možete čuti”, kaže Fiona Ameri, istraživač istorije i filozofije nauke na Univerzitetu u Kembridžu u Velikoj Britaniji.