Ideja da je svemir mentalan je jedna od najstarijih i najintrigantnijih koncepcija u filozofiji, koja sugeriše da je cjelokupna realnost – od atoma do galaksija – fundamentalno proizvod uma, svijesti ili mentalnog procesa, a ne samo materije. Ovo nije samo apstraktna spekulacija; ona se pojavljuje u različitim kulturama i epohama, od drevnih mističnih tradicija do savremene kvantne fizike.

Najpoznatije formulisanje ove ideje dolazi iz hermetičke filozofije, posebno iz teksta Kybalion (objavljen 1908. godine, ali pripisan drevnom mudracu Hermesu Trismegistu). Prvi od sedam hermetičkih principa, nazvan Mentalizam, glasi: “Sve je Um; Svemir je mentalan.”

Ovo znači da je “Sve” (ili “The All” – univerzalna svvijest ili božanski um) mentalna supstanca, a fizički svIJet je samo projekcija ili san tog uma. Kao što san može stvoriti cIo svIJet u našoj glavi, tako i svemir postoji kao mentalna kreacija beskrajnog uma.

Ako je svemir mentalan, onda nema “spoljašnje” materijalne realnosti – sve što percipiramo (zvijezde, planete, čak i naše tijelo) je vibracija ili misao unutar tog univerzalnog uma. Ovo dovodi do ideje da možemo uticati na realnost kroz fokus uma, vizualizaciju ili meditaciju, što se vidi u modernim praksama poput zakona privlačenja.

Ova ideja nije ograničena na hermetizam; ona se prepliće s više tradicija.

Irski filozof Džordž Berkli (18. vijek) je tvrdio da objekti postoje samo dok ih neko percipira (“esse est percipi” – biti znači biti viđen). Svemir je mentalan jer ga održava božanski um.

Solipsizam je ekstremnija varijanta, gdje samo tvoj um postoji sigurno, a sve ostalo je iluzija tvog uma.

Savremeni filozofi poput Davida Čalmersa ili Filipa Gofa predlažu da je svijest fundamentalna osobina svemira, poput mase ili energije – svaka čestica ima rudimentarnu svijest, a svemir kao cjelina je “svjesni” entitet. Ovo se naziva “panpsihizam” (sve ima um), a “kosmopsihizam” ide korak dalje: svemir kao cjelina je svijest.

U istočnjačkim tradicijama, ovo se povezuje s Brahmanom (u hinduizmu – univerzalna svijest) ili “Qi” (u taoizmu – mentalna energija koja prožima sve).

Iako filozofija dominira, ideja dobija na snazi kroz nauku.

Eksperimenti poput dvostrukog proreza pokazuju da posmatrač (um) utiče na ponašanje čestica – realnost “kolabira” tek kada je posmatrana. Ovo sugeriše da je svemir “mentalno konstruisan”, kako kažu neki fizičari poput Maksa Plancka ili Vernera Hajzenberga.

Filozof Nik Bostrom i vizionar Elon Musk sugerišu da živimo u simulaciji, koja bi bila mentalna konstrukcija naprednog uma (kao video-igra u računaru).

Savremeni mislioci poput Bernarda Kastraupa tvrde da je fizički svijet samo “korisnički interfejs” za dublju mentalnu realnost, slično desktopu na računaru koji krije kod ispod.

Kritičari kažu da ovo vodi u subjektivizam – ako je sve mentalno, kako objasniti objektivne zakone fizike? Ali zagovornici odgovaraju da su ti zakoni samo “pravila igre” unutar mentalnog okvira.

Zašto je ovo relevantno danas?

U eri AI-a i neuronauke, ova ideja nas tjera da razmišljamo: Da li je svijest emergentna (iz materije) ili fundamentalna (kao osnova svemira)? Ako je svemir mentalan, to otvara vrata za lični rast – mijenjajući misli, mijenjamo realnost. (Autor: AI)