Predsjednik Crne Gore Milo Đukanović je izjavio nedavno da je u zadnjih 30 godina urađeno više za Crnu Goru, nego u bilo kojih 30 godina u njenoj prethodnoj istoriji.

Zagrebaćemo malo ispod ove izjave i dokazati da se predsjednik bavi mentalnom hirurgijom, tj. manipulisanjem građana. Uporedićemo trideset prethodnih godina sa Crnom Gorom za vrijeme Petrovića i socijalističkom republikom uspostavljenom nakon Drugog svijetskog rata.

Da bismo stvari stavili u kontekst, moramo sagledati činjenice da tokom 19. vijeka, sve do 1878. godine, Crna Gora nije bila međunarodno priznata država, te da za vrijeme vladavine dinastije Petrović nije bilo liberalne demokratije. U tadašnjoj Evropi, doba je to velikih carstava kojima vladaju apsolutistički vladari, a glavni izazov su buržoarske revolucije, nacionalizmi potčinjenih naroda, te jačanje građanstva.

Što se tiče Crne Gore, početkom 19. vijeka dopunjen je opšti zakonik crnogorski i brdski, ustanovljen sud, te su tu udareni temelji javne vlasti.

Doba Petrovića

Ljudi su se uglavnom bavili stočarstvom i poljoprivredom u pauzi od ratovanja. Neko ko je rođen 1800. godine, najčešće je obavljao isto zanimanje na isti ili sličan način kao njegov predak iz 1750. godine. Društvo je bilo plemensko, transport roba je vršen pješke ili na konjima, komuniciralo se usmeno, većina stanovnika nije bila pismena, nisu postojale ni vodenice za dobijanje brašna. Pljačke i ubistva među plemenima su bile česte, tako da je npr. svetovni i duhovni vladar Petar I Petrović  išao od plemena do plemena radi pomirbe, kako bi se iskorijenila krvna osveta.

Vremenom će biti uvedena stalna naplata poreza, organi reda, prve škole, razdvojiće se svetovna i duhovna vlast, donijeće se Opšti imovinski zakonik, Ustav Crne Gore 1905. godine, a sve su to bile porođajne muke stvaranja i izgradnje kakvih takvih institucija.

Tokom vladavine dinastije Petrović vodiće se borbe sa Osmanskim carstvom, Bugarskom, Austrougarskom, a tek početkom XX vijeka strani kapital će doći u Crnu Goru radi ulaganja u infrastrukturu i željeznice.

Iako su tokom XIX vijeka uspostavljene razne državne institucije, vladalo se autokratski, nije bilo političke stabilnosti usljed međunarodnih okolnosti, mada knjazu Nikoli nije padalo na pamet da stanovištvo naziva državnim neprijateljem, čak i nakon teritorijalnog širenja na oblasti naseljene muslimanskim življem.

Pošto je stanovništvo bilo slabo obrazovano i bavilo se, uglavnom, stočarstvom i poljoprivredom, a ratni sukobi bili česti, logično je zašto je napredak bio spor tokom ovog perioda.

Komunističko doba

Tokom komunističke vladavine nije bilo višestranačkog sistema, zbog suprotnog političkog mišljenja odlazilo se u zatvor, no istovremeno je to doba emancipacije i ekonomskog napretka, doduše na dugoročno neodrživom modelu. U tom periodu grade se velike fabrike, poput Željezare i KAP-a, termoelektrane u Pljevljima,  hidroelektrana Perućica i Piva, Institut “Dr Simo Milošević” u Igalu, itd. Zanimljivo je to što je Brodogradilište u Bijeloj osnovano 1927. godine za vrijeme kraljevine SHS, a Arsenal u Tivtu 1890. godine za vrijeme Austrougarske.

Uslijed slabe razvijenosti i niske početne pozicije nakon svjetskog rata, tokom socijalizma ostvaruju se velike stope rasta, dolazi do izgradnje magistralnih i seoskih puteva, seljaci napuštaju sela odlazeći da rade u gradove gdje se i obrazuju. Korišćenje termoelektrana i hidroelektrana kao izvora energije, uz puteve koji povezuju manje gradove i sela, je odlika Druge industrijske revolucije, koja je omogućila značajnom dijelu Crne Gore rast i razvoj više nego ikad ranije.

U tom periodu dolazi do osnivanja velikih turističko-ugostiteljskih preduzeća, a novoizgrađeni hoteli i odmarališta su puni i ljeti i zimi.

Većina bolnica je sagrađena ili obnovljena tokom socijalističkog perioda, uključujući Kliničko bolnički centar, te Vojnu bolnicu Meljine, u tom periodu osnovan je i Univerzitet Crne Gore.

Doba AB džemperaša

U prethodnih 30 godina, Crnom Gorom je upravljao DPS na čelu sa Milom Đukanovićem, koji je preko komunizma, pa srpskog nacionalizma došao do crnogorskog nacionalizma, targetirajući državne neprijatelje kao na pokretnoj traci: od Hrvata, Muslimana, Albanaca do Srba.

Ratom devedesetih je uspostavljena nova klasa koja je do bogatstva došla bez znanja i rada, a nekadašnja društvena i državna svojina je putem privatizacije dospjela mahom do tajkuna DPS-a.

Otvaranje ekonomije značilo je da će neke uspješne kompanije iz socijalizma nestati, jer nisu mogle da se takmiče na tržištu sa stranom konkurencijom, ali su sa tržišta nestale i profitabilne kompanije (poput Brodogradilišta Bijela) koje su mogle da opstanu. Često su kompanije prodavane ispod tržišne cijene, gdje je vrijednost njihovog zemljišta, nekretnina i opreme vređela više od ponuđene sume.

I prije 150 godina u Crnoj Gori postojala je grupa privilegovanih glavara bliskih knjazu, no taj sistem je suštinski bio feudalni, dok je u Crnoj Gori pod nominalno liberalnom demokratijom uspostavljen hibridni režim, kojim je kidnapovana republika i ukinuta suverenost građana. To se najbolje ogleda u hapšenju ljudi zbog fejsbuk statusa i premlaćivanju građana na ulicama od strane policije i privatnog obezbjeđenja.

Takođe, ispravno je reći da je u prethodne tri decenije izvršena deindustralizacija zemlje, čitav niz kooperantskih preduzeća je prestao da radi ili je drastično smanjio obim poslovanja, što je imalo efekta na lokalnu i nacionalnu ekonomiju.

Novac poreskih obveznika Vlada je ulagala u termoelektranu koja zagađuje životnu sredinu, kao i u minihidroelektrane koje ubijaju rijeke, umjesto da se krenulo sa ulaganjem u obnovljive izvore energije poput sunca i vjetra koji su dugoročno isplativa investicija sa  obzirom na to da sunčevi zraci i naleti vjetra ne donose račun za električnu energiju.

Javni dug je povećan tri milijarde eura za samo 12 godina.

U prethodnih 30 godina nije sagrađena niti jedna bolnica, a započeta je gradnja autoputa koji ide iz nikud u nigdje zaduživanjem kod Kineza, a kao obezbjeđenje tog kredita je uzeta teritorija Crne Gore.

Nije zemlja suverena zato što je međunarodno priznata pa se zastava vijori u Briselu ili Ist Riveru, zemlja je suverena onoliko koliko je partner u međunarodnim ekonomskim odnosima, tj. koliko doprinosi svijetu svojim proizvodima i uslugama.

U zemlji koja ima nešto više od 600 000 stanovnika zaposleno je 60 000 ljudi u javnom sektoru, od kojih velikih broj njih na izmišljenim radnim mjestima, na kojima se i ne pojavljuju. Tu su zaposleni u paraprivatnim kompanijama kojima je država nabacivala posao preko tendera. Sve to ide na teret radnika u privatnom sektoru koji skupo plaćaju glomaznu i neefikasnu administraciju.

Trajno je devastirana morska obala divljom gradnjom.Čak se na ostrvu Mamula, koje je bilo zatvor u oba svijetska rata, gradi kockarnica umjesto muzeja.

Što tek reći za pravosudni sistem, koji treba da bude temelj jednog društva, a koji ne prepoznaje da su afere “Snimak“ i “Koverta“ izvor korupcije?

To je naslijeđe DPS-a koji je raskrčmio sve ono što su stvorile generacije u prethodnom sistemu, zaduživši generacije koje se još nisu ni rodile. Niko nikada nije tako ponizio dostojanstvo građana Crne Gore kao tridesetogodišnja vlast Mila Đukanovića koja je sijala podjele, učestvovala u ratnim zločinima u Imovinskom ratu, trgovala ljudskim dušama, najavila formiranje državne crkve na kongresu partije, a pod krinkom patriotizma je izvršila temeljnu refeudalizaciju društva u kome ključna grana ekonomije u XXI vijeku treba da bude poljoprivreda. I to propadanje Crne Gore se najbolje vidi na polju kulture – od Njegoševog “Gorskog vijenca“ i “Luče mikrokozme“ preko filmova Živka Nikolića “U ime naroda“, “Čudo neviđeno“  i “Lepota poroka“ do “Parenja labudova“ Predraga Sekulića i Crnogorske kulturne mreže.

Miloš KRIVOKAPIĆ