Bez ekologije u ekološkom centru

Piše: Siniša Stevović*

Višegodišnje produbljavanje problema u NP „Durmitor" dostiže svoj zenit. Posle osujećenih pokušaja, od direktora javnog preduzeća nacionalni parkovi Crne Gore, da NP „Durmitor" bez učešća javnosti uključi u manje značajnu asocijaciju PAN PARK,  ekspanzija kršenja zakona se nastavlja, uz aminovanje upravo onih čija je osnovna obaveza i  temeljni zadatak  zaštita prirode. Neutralnom posmatraču ovakve prilike počinju da liče kao da je u toku sprovodjenje scenarija da se  područje Durmitora isključi iz UNESCO baštine.

Jer, dok se nastavlja javašluk, traju pokušaji da se zataška odgovornost za nezapamćenu nelegalnu sječu šume u NP "Durmitor". Na pozicijama koje traže potpuno drugačiji pristup upravljanja opstaje i bira se menadžment koji nije sposoban da uspostavi red. Zadržavanjem  iskompromitovanog rukovostva vješto se koriste oni koji ne zanimaju nacionalni interesi. Pritisak na prostor je sve snažniji. Umjesto proširenja parka, područja pod zaštitom se smanjuju..

U samom Žabljaku, gradjevinske aktivnosti višestruko prevazilaze trenutne infrastrukturne mogućnosti. Potpuno se ignoriše činjenica da se razvoj grada mora uskladiti sa mogućnostima NP „Durmitor".

Radi se bez ikakvih planova, po nahodjenju investitora, stvaraju se uslovi za masovni jeftini turizam – sezonski vikend grad. Gradi se kula od karata koja samo što se nije urušila sama od sebe.

Cjelokupna šira prigradska zona ambijentalno je narušena  bez poštovanja osnovnih normi urbanog održivog razvoja. Nezvanični podaci govore da je trenutno čak oko 600 objekata različite namjene u fazi izrade. Nove okolnosti su takve da se bilo gdje  može prodati zemljište i promijeniti njegova prvobitna namjena.Ovaj, posle dugogodišnjeg ekonomskog propadanja, svojevrstan sociološki fenomen  zastrašujuće opominje.

I ono što gradi  lokalna uprava nastavak je tradicije loših arhiktektnoska rješenja (robna kuća, vrtić…). Osim puta do Crnog jezera, koji je nedavno nepotrebno obnovljen i asfaltiran ( pošto je Crno jezero u zoni stroge zaštite Nacionalnog parka, i nije mu bila potrebna najnovija cesta za automobile i autobuse nego uredjena pješačka staza), većina puteva na ovom području su u jadnom i zapuštenom stanju.

Neplanski razvoj i divlja izgradnja ne samo da unakazava najljepše predjele u Nacionalnom parku „Durmitor" već prijeti da konačno pokopa i onako slabu infrastrukturu.

Na Durmitoru, kraju bogatom vodom, sve se jače zavrću slavine – restrikcije su sve duže. Instalacije žabljačkog vodovoda (vodovodne cijevi od kancerogenog azbesta) nisu obnavljane još od 1973. godine. Iako se gubici vode na mreži čak 38%, do sada niko nije pokrenuo nijedan projekat obnove vodovoda i smanjenja gubitaka.

Stanje je slično i sa električnim instalacijama. Učestali ispadi preopterećenog sistema su sve češći jer se infrastruktura godinama ne mijenja. Stubovi su, naročito u seoskom pordučju, dotrajali i istruljeli, pa se čak može naići i na kablove bez izolacije i sa jako niskim nivoom bezbjednosti. Često dolazi do spajanja žica, kratkih spojeva i na vodovima kroz šumu.  Opasnosti od požara su velike kao i gubljenje energije na mreži. Iako na svakom računu za električnu energiju, potrošači redovno plaćaju stavke „za elektrifikaciju sela" i popravku elektromreže, takvih intervencija ima samo kad dodje do potpunih havarija u zimskom periodu.

Otpadne vode i kanalizacioni sistem pokrivaju samo manji dio uže gradske zone. Netretiranih otpadnih voda kao i divljih deponija ima svuda. Javno komunalno preduzeće Žabljak i Nacionalni park „Durmitor" igraju igru prebacivanja nadležnosti. Mnoga urbana naselja nemaju kontejnere ili bilo kako rješenje za stalno odvoženje smeća. Najljepša izletišta u Nacionalnom parku – Crno i Zminje jezero – puni su otpadaka, a u okolini svakog sela ima bar nekoliko deponija u šumi ili pored puta. Da ne pominjemo smetlišta u planinskom masivu Durmitora i kanjonu Tare, u srcu Nacionalnog parka. Naravno, nisu odgovorne samo nadležne službe, nego i mještani i posjetioci, koji ispravne navike odlaganja smeća izgleda jedino mogu razviti rigoroznim kaznama. Divljom gradnjom iskidana je i nekada olimpijska staza za langlauf.

Veliki povratak ljetnjeg turizma, uz ogromnu posjetu stranaca, nije izgradjen na osnovu osmišljene srategije, već zahvaljujući prirodi koja je više nego izdašna i bez čijeg očuvanja razvoj može biti samo za jednokratnu upotrebu. Prvi put gradjani Žabljaka shvataju sta znači budvanizacija i kakvi su efekti neznalačkog upravljanja.Odliv gostiju zbog restrikcija vode je evidentan. Svi koji su bili optimisti zbog investicija i snažne prodaje zemljišta na Durmitoru sada to više nijesu,  jer način na koji se one osrvaruju više podsjeća na apokalipsu nego na centar planinskog turizma .

Hoteli i moteli prodati su jeftino bez pronalaženja strateškog partnera. Stanje se skoro ništa nije promijenilo od njihove prodaje. Novac je ispario, na lokalnom nivou nije uloženo ništa, pa čak ni za  izradu planske dokumentacije opštine Žabljak. Ovih dana prodat je poslednji dragulj – Motel na Djurdjevića Tari za samo 155 000 eura, Iako  samo lokacija vrijedi višestruko više za vladu je to „dobar posao". Javno preduzeće "Crna Gora šume" godinama odvlači milione eura profita takodje ne ostavljajući eura za posrnulu infrastrukturu. O programima zapošljavanja, rješavanja vodosnadbijevanja, razvoja sela ili podrške za lokalno stanovništvo nema ni govora. Od stvaranja  javnog preduzeće JPNPCG za NP „Durmitor" prekinuti su svi razvojni programi, nema nikakve finansijske i kadrovske podrške.Stanovništvo je  su prisiljeno da prodaje svoja imanja i odlazi.

Razvojno kulturno informacioni centar "Most"  je spreman da pomogne i kao odgovor je ponudio više projekata da se zaustavi nazadovanje i obezbijede dugoročan održiv razvoj. Radeći na njima i suprostavljajući neodrživom razvoju  umjesto podrške često nailazimo na opstrukcije…

Iako je već više puta upoznata javnost problemi se stalno produbljuju. Počinje se otvoreno lobirati i za nezakonite izmjene granica nacionalnog parka, za šta je jedino nadležna Skupština republike Crne Gore koja ih je usvojila u sadašnjim granicama.

O alarmantnom stanju upoznaćemo sve domaće i medjunarodne institucije. Očekujemo od onih koji su direktno odgovorni za javašluk, korupciju i kršenje zakona da preduzmu mjere kako bi se se spriječio potpuni fijasko NP „Durmitor". Ukoliko to ne učine (vlada, nadležna ministarstva, državni tužilac, inspekcije, lokalna uprava) biće direktno odgovorni za posledice. Uključivanjem ovog područja pod UNESCO baštinu preuzeli smo obaveze koje smo dužni poštovati, u prvom redu kao osnovni interes Crne Gore.

"Kada se razmišlja o Durmitorskom kraju i Žabljaku kao najvećem naselju i subregionalnom centru, održivi rast i razvoj u ovom kontekstu imaju svoje izrazite specifičnosti. To znači striktno pridržavanje zakona i uvođenje viših standarda zaštite životne sredine nego što je prosječno prihvatljivo. U tom smislu treba prihvatiti iskustva i preporuke Evropske zajednice koje ćemo ubrzo postati član". Ekolozi u ovom vijeku moramo biti svi.

Napomena PCNEN: Tekst je saopštenje koje je ispred Razvojnog kulturno-informacionog centra MOST potpisaoi Siniša Stevović