Ljudi s tačnošću prate količinu, čak i kada ne umiju da zbrajaju, kao amazonsko lovačko-sakupljačko pleme Pirahe koje za to nemaju riječi! Za divno čudo, jezik nije ni neophodan

Psihologija

Pssst! Slušajte pažljivo – to je zvuk ljudi koji broje ne koristeći ili, čak, ne misleći na reči koje označavaju brojeve.

Govornici engleskog mogu odrediti mali broj predmeta stavljenih pred njih, čak i ako obavljaju verbalni zadatak koji ometa sposobnost brojanja, navodi se u istraživanju predstavljenom na godišnjem skupu Društva za kognitivnu nauku.

Nalazi pokazuju da jezik nije neophodan da bi se razmišljalo o broju predmeta, kaže koautor istraživanja Majkl Frenk iz Masačusetskog instituta za tehnologiju (MIT). Umesto toga, reči za označavanje brojeva su oruđe apstraktnog mišljenja koje omogućava ljudima da barataju i zapamte tačnu količinu s većom izvesnošću građenjem na osnovnom, neverbalnom znanju brojeva.

Edvard Gibson, stručnjak za saznajne nauke na MIT-ju, rukovodio je novim ispitivanjem.

I u Bostonu isto

„Ljudska suštinska numerička sposobnost ostaje nepromenjena i kada su sprečeni da koriste brojeve", objašnjava Majkl Frenk. Jezik se može širiti na osnovnom, neverbalnom znanju u drugim oblastima, kao što su prepoznavanje boja, prostorno snalaženje i zaključivanje o verovanjima i željama drugih.

Tim Edvarda Gibsona već je izvestio da Pirahe, lovačko-sakupljačko pleme iz Amazonije, nemaju reči za označavanje brojeva, ali su tačno postavili mali broj nenaduvanih balona pored odgovarajućeg malog broja kalemova. Zadatke koji su zahtevali pamćenje više od oko četiri predmeta dotični dobrovoljci nisu bili u stanju da reše. Drugim rečima, oni znaju da dodavanje ili oduzimanje jednog predmeta iz skupine čini veliku razliku, ali nemaju jezički način da prate količinu koja se povećava, za šta je potrebno apstraktno mišljenje.

Ljudi koji govore engleski, lišeni sposobnosti brojanja, imali su učinak kao Pirahe na istim zadacima, mada su američki ispitanici bili bolji u pamćenju količina većih od četiri. Naučnici su vrbovali 20 dobrovoljaca iz okoline Bostona, starosti od 18 do 50 godina. Učesnici su slušali odlomke sa Radija Bi-Bi-Si i ponavljali spikerove reči što su brže mogli, istovremeno svrstavajući brojeve balona uz brojeve kalemova koje je na sto postavio rukovodilac ogleda. Verbalni zadaci su iscrpeli mentalne sposobnosti potrebne za usmeno brojanje.

U jednim opitima eksperimentator je stavljao promenljiv brojeve kalemova, od jedan do deset, zdesna ulevo ispred ispitanika. U drugim ogledima kalemovi su bili postavljeni upravno prema ispitanicima, uklanjani iz vidokruga nakon što su namešteni ili su jedan po jedan ispuštani u kutiju.

Ko to orkestrira?

Kao i Pirahe, američki dobrovoljci su pravili malo grešaka u svrstavanju odgovarajućih količina balona uz kalemove u ravni ispred njih. U drugim zadacima, koji su zahtevali pamćenje količine kalemova, govornici engleskog napravili su nešto više grešaka, ali su ipak bili bolji od Piraha.

S obzirom na njihovo jezičko iskustvo s brojevima, ljudi koji govore engleski su, možda, koristili neverbalne mentalne strategije u teškim zadacima koje prosto ne bi pale na pamet onima što ne koriste reči za označavanje brojeva, navodi Majkl Frenk. Moguće je da su američki ispitanici opazili tri ili četiri predmeta istovremeno – neverbalno prosuđivanje na prvi pogled – u dužem nizu predmeta i onda su opažene skupove objedinili.

Suštinske neverbalne brojčane sposobnosti ispoljavaju se u dva postupka koja su ranija istraživanja prepoznala kod ljudi i mnogih životinja. Jedan vizuelno prati podudaranjene više od tri ili četiri odvojena predmeta, drugi procenjuje velike, približne količine.

Pitanje da li jezik orkestrira mišlju ili misao postoji izvan jezika podstiče velika sporenja više od sto godina. Majkl Frenk se nada da će ovi nalazi voditi srednjem pristupu koji dodeljuje suštinski uticaj i osnovnim neverbalnim sposobnostima i odgovarajućim jezičkim zamislima (koncepti).

Jezik se može graditi na neverbalnom brojčanom ustrojstvu, predlaže Majkl Frenk.

Ali može uticati na druge oblike mišljenja, a da kao podlogu ne koristi neverbalno znanje, primećuje Lera Borodicki, psiholingvista sa Univerziteta Stenford. Ona proučava kako se prostorne predstave vremena – bilo da se pretpostavlja da se kreće napred ili nagore – razlikuju u nekim jezicima, poput engleskog i mandarinskog kineskog.

Stefan Vukašin

Politika