Može se reći da za pojam ličnosti jesu najvažnije dvije dimenzije koje je u osnovi konstituišu: identitet i autonomija, ali budući da ličnost nije izolovano ostrvo sa kojeg se ne izlazi (Odiseja je upravo sinonim postajanja ličnošću kroz sve metamorfoze tokom egzistencijalnog putovanja) već član određene društvene i kulturne zajednice (zoon politikon), itekako je bitno iskoračiti iz svog sopstva u mrežu opštih funkcija kolektiva (ali u tom iskoraku ne izgubiti sebe). Uostalom, složićemo se sa čuvenim Aristotelovim uvodom u Politiku, u kojem se kaže da čovjek koji je sam mora biti: ,, ili bog ili zvijer”.

Dakle, traga se za novim prostranstvima u kojima se kultiviše spoljašnja linija i pripitomljava granica, u kojima se živi na: ,,otvorenom moru, umjetnički, poput sudbine, bez uzroka, bez razloga, bez obzira, bez izgovora”… Taj total-osjećaj jeste passage u kojem se iskače iz ramova svih ograničenih i potrošenih slika, prelaz iza linije empirijskog horizonta, ali ne da bi se otišlo u prostor hermetičke izolovanosti i samodovoljnosti, naprotiv. Izlazak već u sebi sadrži povratak, on je čista dijalektika: izaći da bi se linija bjekstva previla ka unutra i da bi ,,prodor u druge prostore” bio povratak u ,,ovo življenje” kao drugojačije i bogatije.

Kako je tekao istorijski prikaz puta od ideje ličnosti do uniformnosti kolektivizma? I koji su se to kulturološki modeli u određenim ključnim istorijskim periodima nametnuli kao jedini ispravni i opštevažeći?

U Antici, tačnije u presokratskom periodu kosmogonija i mitova, postojao je ideal koji je težio da objedini individualno i kolektivno u jedno prvobitno, nepocijepano jedinstvo, njegov savršen izraz nalazimo u Lesingovoj formuli: jedno i mnoštvo (hen kai pan)[i]. Ideal o kojem je riječ, oslikava prvobitan sinkretizam mitske slike svijeta (u kojoj su čovjek i priroda stopljeni u jedno, nepocijepano i savršeno jedinstvo) i zlatnog doba (Aurea Aetas). Na ovoj slici još uvijek nema velikih podjela na opozicionim linijama: tijelo-um, sopstvo-ne-sopstvo, subjektivno-objektivno, spoljašnje-unutrašnje, muško-

-žensko, čovjek-priroda, priroda-kultura, transcendencija-imanencija…, (podjele kreću sa Sokratovim antropocentrizmom i izmještanjem čovjekovog lika iz ovog prvobitno neodvojivog jedinstva, kao i snažnom vjerom u njegovu moć razuma koja ga iz njega izdvaja). Ova podjela će, kao što je poznato, svoj konačan rascijep zadobiti Dekartovim racionalizmom koji kulminira u formuli cogito ergo sum (ovako rascjepljeni subjekt manje-više egzistira do današnjih dana a na njemu počiva i dualizam ,,pocijepanog” svijeta koji ga okružuje…).

Pomenuti ideal (hen kai pan) će doživjeti brojne modifikacije, naročito u romantičarskom idealu slobode (,,spoznati sebe u zrnu pijeska”, stihovnoj panteističkoj formuli W. Vordsvorta i Narrenschiffu, književnom sastavu preuzetom iz priča o Argonautima, o velikom simboličkom putovanju kao potrazi za identitetom), dadaističkom slikarstvu (Dišanovom izumu ready-made kojim je inicirano otvaranje umjetnosti prema svijetu, iskoraku arta iz okvira slike, dakle razbijanjem predmetnosti materijalnog svijeta), Kafkinoj književnosti (ideji ,,kolektivnog subjekta: narod miševa, narod pasa”, i čuvenom K. iz Procesa koji više neće biti subjekt: ,,već jedna opšta funkcija koja se umnožava dok prolazi kroz povezivanje sa svim članovima serija birokratskog lavirinta”[ii]) , kao i Bergmanovim scenarijima (,,lica se susreću i teže da se izmješaju, uzalud je pitati se, kao u filmu Persona, da li je riječ o dvijema osobama koje su ranije ličile jedna na drugu, ili je to u stvari jedna ista osoba koja se umnožava[iii]).

Romantičarska težnja (hen kai pan) koja obnavlja idiličnu sliku prvobitnog sinkretizma, teži da spoji čovjeka od otcjepljene i otuđene mu prirode, ali i drugih ljudi sa i među kojima bivstvuje u zajednici, ali ne na način kolektivnog uniformizma već na

način na koji bi se zadržiala vlastita autentičnost. U ovom smislu, drugost  i različitost se javljaju kao osnovne kategorije misli, ne nepomirljivi dualitet, mišljenja je Simon de Bovoar. Dovoljno je, kaže ona, da se u kupeu slučajno nađu tri putnika pa da svi ostali putnici postanu ,,drugi”, neodređeni neprijatelji.