Kako se od ličnosti postaje lik-lutka, okamenjena u socijalnim ulogama?

Pojam ličnosti čiji je nosilac individua kao jedinstveno i neponovljivo biće, jeste pojam koji je pretrpio velike promjene tokom smjene istorijskih razdoblja u kojima je uplitanje ideologije ometalo traganje za ličnim identitetom i autentičnim oblicima bivstvovanja. Svako razdoblje je nudilo drugačiji dekor za sopstvenu pozorišnu scenu, individua je često bila prinuđena da odigra unaprijed pripremljene uloge koje joj je određeni društveni sistem diktirao iza kulisa kao Deus ex machina. Ličnost je u ovom kontekstu bila determinisana određenim vremenom i prostorom, društveno-vrijednosnim sistemom koji je svojom gustom mrežom ograničenja i zabrana nudio gotov egzistencijalni model koji bi se afirmisao kao jedini, opštevažeći i bitni, istovremeno negirajući svaku relativnost u odnosu na svoj dati korelativ.

Na ovaj način, ličnost se neminovno utapala u stvarnost propisanih normi i konvencija, postajući isključivo jedno sabiće (mitsein), gubeći time upravo ona fundamentalna svojstva koja joj daju lični i autentični egzistencijalni oblik, jedinstvenost i neponovljivost. Među mnoštvom problema sa kojima se suočavaju naročito savremene teorije ličnosti u pokušaju iznalaženja jedne opšte definicije koja bi uspješno obuhvatila sve aspekte ljudske egzistencije, mi ćemo se ograničiti na one koje su suštinski usmjerene na pojam slobode. Naime, slobodu u ovom kontekstu tumačimo kroz napor individue da izvrši iskorak iz vlastitog sopstva u prostor kolektivne svijesti i zajedništva, ali na način koji bi joj omogućio zadržavanje egzistencijalne autentičnosti.

Najuzvišeniju sadržinu koju subjektivnost jeste u stanju da obuhvati u sebi, Hegel imenuje u Estetici upravo slobodom: ,,sloboda je najviša odredba duha, ona se sastoji u tome što subjekat u onome što stoji njemu nasuprot, nema ničeg tuđeg, nikakve granice ni smetnje, već u njemu pronalazi sama sebe; u ovoj odredbi iščezavaju svaka nevolja i nesreća a subjekat se izmirio sa svijetom.”

Sartrov pojam slobode takođe  implicira dinamički karakter odvajanja o kojem je riječ u našem kontekstu slobodnog odabira: ,,karakter odvajanja se sastoji u stalnom narušavanju i uspostavljanju ravnoteže, u stalnoj transcendenciji i angažovanju”. Dinamički karakter slobode o kojoj Sartr govori graniči se sa pojmom libertas actiones kojim M. Miler tumači primarnu težnju čovjekovu za slobodnim odabirom egzistencijalnog oblika (ejdetska sloboda) svog postojanja.

Naime, riječ je o slobodi pojedinca da bira autentični vid vlastite egzistencije, a potom usmjerava sve svoje stvaralačke i kreativne potencijale prema toj svrsi. Na ovom putu akcije ka usvrhovljenju, prepoznajemo permanentno kretanje o kojem je govorio i Aristotel (entelehija), ali i otpor prema svim vidovima, da kažemo, gotovih modela koje nudi utabani i provjereni put kolektiva sa svojim institucionalizovanim vrijednostima, iluzornom smislenosti življenja i beskonačne reproduktibilnosti.

Kako se odazvati zovu autentične egzistencije? A da on ne bude protumačen kao čin pobune…