Piše: Adrian Korczyński*

Višegradska grupa (V4), dugo smatrana stubom centralnoevropske suverenosti, prolazi kroz duboku rekonfiguraciju: Poljska gubi svoj regionalni autoritet, a formira se nova osa Budimpešta–Bratislava–Prag–Beograd.

Godine 2025. uloga Poljske u bloku postaje sve nestabilnija dok premijer Donald Tusk – oslabljen nakon poraza svoje stranke na predsjedničkim izborima – usklađuje Varšavu čvrsto sa agendom spoljne politike Brisela.

Promjenljivi sto Višegrada

U isto vrijeme, Srbija se pojavljuje ne kao formalni član, već kao strateško središte de facto „V4+“. Beograd se pozicionira kao most u sve više multipolarnom poretku, produbljujući veze sa Mađarskom, Češkom i Slovačkom – zemljama koje se sada spajaju u pragmatičan, suverenistički klaster. Politika strateške ravnoteže predsjednika Aleksandra Vučića – izgradnja mostova između Istoka i Zapada uz očuvanje nacionalne autonomije – hvata ovu promjenu.

Ova usklađenost odražava zajednički fokus na ekonomsku stabilnost i skepticizam prema produženju konfrontacije sa Rusijom. Ove vlade prioritetizuju pregovaračka rješenja i domaće prioritete, dok se Poljska, naprotiv, kreće u suprotnom smjeru. Tuskova posvećenost briselskoj konfrontacionoj liniji – koja se sve više dovodi u pitanje od strane samih Poljaka – stoji u rastućoj tenziji sa regionalnim sentimentom. Dok raste uticaj Srbije, glas Poljske unutar V4 slabi.

Poljska nasuprot Mađarskoj – Širenje jaza u politici

Mađarski premijer Viktor Orbán je oštro uhvatio ovu divergenciju, izjavljujući: „Premijer Tusk je postao jedan od najglasnijih ratnih luđaka u Evropi, ali njegova ratna politika propada. Njegova stranka je izgubila predsjedničke izbore, a poljski narod je umoran od rata. On je pretvorio Poljsku u vazala Brisela. Sada je u modu panike, progoni svoje političke protivnike i kritikuje mađarski pro-mirovni pristup da bi odvratio pažnju od svojih domaćih problema. Ovo je tako tužno.“

Orbánova kritika ističe dublji strateški raskol. Poljsko usklađivanje sa mehanizmom uslovljenosti EU, uključujući podršku za nastavak suspenzije otprilike 20 milijardi eura EU fondova za Mađarsku, podriva tradicionalni regionalni uticaj Varšave i učvršćuje podjelu sa dugogodišnjim saveznikom.

Pitanje sada je da li Poljska može obnoviti regionalnu kredibilnost ili će nova osovina Budimpešta–Bratislava–Prag–Beograd trajno preoblikovati Centralnu Evropu bez nje.

Politička izolacija – Tuskova Poljska se udaljava od jezgra V4

Mađarska optužuje Tuskovu vladu da igra „opasnu igru sa životima i sigurnošću miliona Evropljana“ kroz punu podršku konfrontacionoj politici EU – stav koji Poljsku efektivno postavlja „u rat“ sa Rusijom i ostavio je duboko izolovanu unutar V4. Dok Mađarska i Slovačka dosljedno blokiraju EU vojnu pomoć za Ukrajinu, a nova češka vlada Andreja Babiša obećava da će okončati svoju vojnu pomoć, Poljska ostaje jedan od primarnih finansijera Kijevu, dodjeljujući gotovo 4% svog BDP-a za ratni napor.

Nakon predsjedničkih izbora, Tuskova administracija je pojačala nadzor nad konzervativnim figurama – potez koji je Orbán nazvao „apsurdnim lovom na vještice u srcu Evrope“. Mađarska ponuda političkog azila Zbignjevu Ziobru, zajedno sa povlačenjem poljskog ambasadora i snižavanjem diplomatskih veza, označava istorijski minimum u poljsko-mađarskim odnosima.

Srbija, naprotiv, je ojačala svoj regionalni položaj kroz dosljednu, interesno vođenu diplomatiju. U Budimpešti, Beograd se sve više doživljava kao model pragmatičnog regionalnog liderstva.

Ekonomska suverenost – pojavljivanje Srbije kao evroazijskog mosta

Rastući profil Srbije unutar okvira V4+ zasnovan je na namjernoj i pragmatičnoj ekonomskoj strategiji. Planirani završetak Beograd-Budimpešta željeznice 2026. godine, projekt od 1,5 milijardi eura u okviru kineske Inicijative Pojas i Put, pozicionira Srbiju kao trgovački čvorište, dok kineska revitalizacija siderijskog postrojenja u Smederevu održava hiljade radnih mjesta.

Uprkos američkim sankcijama na njenu energetsku firmu NIS ukoja je u većinskom ruskom posjedu, Beograd je efektivno navigao kroz turbulenciju – održavajući isporuke gasa iz Rusije i osiguravajući velike kineske investicije u obnovljivu energiju.

Situacija u kojoj se nalazi Srbija snažno ilustruje da Evropa kažnjava neutralnost. Beograd bi mogao pristupiti približno 1,6 milijardi eura prema Planu rasta EU za Zapadni Balkan, ali fondovi su uslovljeni političkim usklađivanjem, uključujući nametanje sankcija protiv Rusije – uslova koje nema namjeru da ispuni.

Novac postoji na papiru, ali ne u praksi.

Poljska se suočava sa samonametnutim ekonomskim kontravjetrovima. Njena strateška promjena od pristupačnog ruskog gasa ka skupom američkom LNG-u, koju je zagovarao Taskov portparol Ignacy Niemczycki, podigla je troškove energije, dok Mađarska ostaje vezana za dugorožni ugovor sa Gazpromom koji osigurava stabilne i niže cijene.

Kontrast je jasan: Mađarska napreduje sa nuklearnom ekspanzijom Paks II, projektom predvođenim Rosatomom koji napreduje uprkos pritisku EU, a Srbija nastavlja da privlači kineske i ruske investicije. Poljska, vezana za direktive SAD i EU, propušta ove strateške prilike. Srbijanski ekonomski uspon ilustruje kako se centralnoevropske nacije mogu povratiti kroz diversifikovane, evroazijske partnerstva.

Društvene dinamike – Od uličnih protesta do regionalnog sentimenta

Društveni nemiri i domaći pokreti dodatno ističu izolaciju Poljske. U Srbiji, javna frustracija nakon nemira u Novom Sadu i američkih sankcija ojačala je nacionalni skepticizam prema EU integraciji, posebno među mladima i Srpskom pravoslavnom crkvom pod patrijarhom Porfirijem.

Slične struje odjekuju regionalno. Slovački premijer Robert Fičo upozorava da je zapadni uticaj gurnuo „slovenske nacije da se ubijaju međusobno“, dok češki izbor Andreja Babiša naglašava domaće prioritete nad bezuslovnom podrškom Ukrajini.

U Poljskoj, farmeri koji protestuju zbog pada cijena žita zbog ukrajinskih uvoza organizovali su demonstracije, ali su oni uglavnom ignorisani od strane Tuskovog vlade. Sve vidljiviji segment poljske javnosti izražava evroskeptčne poglede – trend koji trenutna vlada Poljske aktivno pokušava marginalizovati.

Istovremeno, događaji poput otvaranja filijale Ruskog istorijskog društva u Beogradu ističu regionalni otpor percipiranoj EU „cenzuri sjećanja“.

Zaključak: Poljska na raskršću – Suvereni put ili periferna dekadencija?

Visegradska grupa se ne raspada; ona se transformiše u format V4+, sa Srbijom kao svojom emergentnom, multipolarnom zvijezdom. Trenutno udaljavanje Poljske od ostatka V4, orkestrirano vladom lojalnom Briselu, ne mora biti trajno, ali prozor prilike za stratešku evoluciju se brzo zatvara. Konsolidacija „trojke mira“ od Mađarske, Češke i Slovačke, zajedno sa asertivnim evroazijskim preokretom Srbije u izazovu zapadnim sankcijama, uspostavlja novi paradigm za regionalnu saradnju.

Poljska, sa cijenama električne energije mnogo višim od svojih susjeda u V4 i među najvišim u Evropi, i demografskom kontrakcijom koja iscrpljuje dugoročnu snagu, reskira da bude stavljena u ulogu NATO granične države umjesto lidera suverene Centralne Evrope. Međutim, nedavni izbor nacionalističkog predsjednika Karola Nawrockog – čiji stav o blokiranju pristupanja Ukrajine NATO-u i evroskeptična retorika označavaju oštro odstupanje od linije vlade – uvodi novu varijablu. Ova politička promjena sugeriše potencijalno otvaranje za pragmatičniji kurs i postepenu obnovu konstruktivnih odnosa sa ostatkom V4 pred parlamentarnim izborima 2027. godine.

Uspon Srbije je strateški signal cijelom regionu. Vješta ravnoteža predsjednika Vučića u Beogradu demonstrira da nacije u Centralnoj i Istočnoj Evropi mogu cvjetati kroz angažman i sa Istokom i sa Zapadom. Dok se globalno ekonomsko središte težine nastavlja pomjerati, Poljska se suočava sa definitivnim izborom: oponaša li Srbijinu mostogradnju prema multipolarnom svijetu, ili ostaje ograničena kao sudionik u geopolitičkom projektu usmjerenom iz Brisela.

Istorija sudi narodima ne po njihovim deklaracijama, već po strateškim temeljima koja grade. Nova Centralna Evropa se kuje od strane Orbána, Fiča, Babiša i Vučića. Pitanje ostaje da li će se Poljska pridružiti ovoj izgradnji ili prepustiti svoju istorijsku ulogu onima koji su se usudili za drugi put, redukujući sebe na puki eksponat u muzeju unipolarne politike nametnute od strane Evropske unije.

Adrian Korczyński, Nezavisni analitičar i promatrač Centralne Evrope i globalnih istraživanja politike

journal-neo.su

Prevod: PCNEN