Autor: Hafez al-Ayoubi
Prošle godine umnožili su se izvještaji o Izraelcima koji kupuju zemljište i nekretnine širom Republike Cipar, članice EU. Iako su brojke još uvijek skromne, tempo akvizicija se ubrzava. Neki ovo vide kao simptom blijeđenja Izraelove samopercepcije kao „najsigurnijeg mjesta za Jevreje“.
Drugi to smatraju nusproizvodom promjenjive geopolitičke arhitekture istočnog Mediterana, u kojem Kipar postaje ključni čvor u sve široj pomorskoj viziji izraelskog premijera Benjamina Netanjahua.
Nova granica
Kipar, treće po veličini ostrvo u Mediteranu, podijeljen je od turske invazije na sjever 1974. godine, kojom je uspostavljena nepriznata Turska Republika Sjeverni Kipar. Oko 400.000 turskih Kiprana živi u tom dijelu pod pokroviteljstvom Ankare, dok se na obali međunarodno priznate južne grčke Republike Kipar – dom 1,3 miliona ljudi – sve češće pojavljuju nekretnine u vlasništvu Izraelaca.
Statistike same po sebi skrivaju širi obrazac. Prema Revizorskoj kancelariji Kipra, posljednjih pet godina neevropski kupci dolaze uglavnom iz Libana (16%), Kine (16%), Rusije (14%) i Izraela (10%).
U međuvremenu, jevrejska zajednica na Kipru, oko 4.000 porodica – otprilike 15.000 ljudi – porasla je sa nekoliko stotina prije dvije decenije. Godine 2003. bilo ih je između 300 i 400, a do 2018. oko 3.500, što je skroman, ali simbolično snažan rast potaknut trima krizama: pandemijom COVID-19, izraelskom reformom pravosuđa i ratom u Gazi.
Ipak, ovaj migracioni talas odražava širi preokret: sve veći broj Izraelaca napušta zemlju. Istraživački centar Kneseta je izvijestio da je između 2020. i 2024. emigriralo oko 145.900 ljudi – trend koji je „Jedioth Ahronoth“ povezao s posljedicama 7. oktobra, upozoravajući na „strateške rizike“.
Teodosis Pipis, istraživač Centra za međunarodne strateške studije i analize (KEDISA) u Atini, upoređuje stvarnost današnje Larnake s Haifom 1920-ih u članku pod naslovom „Izraelska ekspanzija u EU preko Kipra“. On kaže da je „velika investicija u obalske gradove poput Haife dovela do ekonomske kontrole Palestine“. Pipis objašnjava da je Haifa bila slabo naseljen lučki grad sličan današnjoj Larnaki, ali nakon proglašenja Države Izrael i protjerivanja Palestinaca iz njihovih domova, jevrejski doseljenici postali su većina u Haifi:
„Istorijski, slučaj Haife može poslužiti kao upozorenje na ono što bi se moglo desiti Kipru ako se nastave ekonomske investicije. Lučki grad (sličan Larnaki), sa niskom gustoćom naseljenosti. Do trenutka kada su jevrejski doseljenici protjerali Palestince iz njihovih domova i proglasili Palestinu Državom Izrael, jevrejski doseljenici postali su većinska populacija u Haifi.“
Izraelov „dvor“ na Kipru
Iza statistika krije se zabrinjavajući obrazac. Formiranje ekskluzivnih izraelskih enklava, posebno oko Larnake. Izvještaji bilježe da „mještani bivaju istisnuti cijenama. Infrastruktura – sinagoge, košer prodavnice, privatne škole“ brzo se gradi, „isti kolonijalni obrazac koji se koristi na Zapadnoj obali sada se očito ukorjenjuje u mjestima poput Pile i Limasola.“
Posebno zabrinjava to što „mnogi od ovih doseljenika nisu razočarani liberali, već duboko cionistički i dobro finansirani.“
U junu je portparol Progresivne partije radnog naroda (AKEL), Stefanos Stefanou, izjavio: „Grade cionističke škole, sinagoge, zatvorene enklave… Izrael priprema dvor na Kipru, i to ne može a da ne zazvoni na uzbunu za nas.“
Habad pokret, poznat lokalno kao Čabad, uspostavio je prvo zvanično jevrejsko bogosluženje na Kipru 2005. godine blizu Larnake – prvo na ostrvu nakon vijeka. Danas upravlja sa šest sinagoga – pod vođstvom glavnog rabina Ze'eva Raskina.
Istorijski, Kipar je figurirao u ranim cionističkim kolonijalnim planovima. Izvještaj američkog State Departmenta, „Izvještaj o pravdi za nekompenzovane preživjele danas (JUST): Kipar“, bilježi da je „početkom 20. vijeka na Kipru bilo oko 100 Jevreja. Nakon uspona nacizma 1933, stotine evropskih Jevreja pobjeglo je na Kipar, koji je tada bio britanska kolonija.“
Otac modernog cionizma, Teodor Hercl, svojevremeno je promovisao „opciju Cipar“ kao polugu u pregovorima za Palestinu. Tokom Trećeg cionističkog kongresa 1899, delegat David Trič je tvrdio da je „Kipar najpogodnija lokacija – neprivlačna za Evropljane, ali blizu Zemlji Izraela.“
Pozivi su izdavani posebno tokom Trećeg cionističkog kongresa 1899. Trič je rekao:
„Jevreji ne bi trebalo da traže utočište u zemljama povoljnim za evropsko naseljavanje, jer bi naišli na otpor u svakoj takvoj zemlji. Takođe neće moći efikasno da se nasele u tropskim regijama. S obzirom na ove uslove, Kipar je najpogodnija lokacija za jevrejsko naseljavanje. Iako ostrvo nije magnet za evropske doseljenike, njegova klima je pogodna za Evropljane, i što je značajno, nalazi se u blizini Izraela, služeći kao kapija ka njemu.“
Sigurno utočište ili strateška ispostava?
„Istorijsko jevrejsko prisustvo“ na Kipru ostalo je marginalno do ranog 21. vijeka, ali nedavni događaji pokrenuli su dramatičnu promjenu. Junski rat s Iranom i eskalirajuće regionalne tenzije prošlog ljeta ubrzale su izraelske kupovine, posebno u obalskim gradovima.
Na vrhuncu sukoba, kiparska platforma za nekretnine je izvijestila da „Izraelci aktivno kontaktiraju svoje posrednike, izražavajući zabrinutost i nestrpljenje zbog obnove avio-saobraćaja. Mnogi od njih otvoreno kažu: ‘Želimo kući,’ misleći na Kipar.“
Platforma je dodala da „mnogi izraelski građani vide Kipar kao sigurnu i stabilnu alternativu, pogodnu za privremeni boravak i dugoročne investicije. Za mnoge od njih, Kipar je postao ‘drugi dom’.“
Kiparski političari upozoravaju na neprozirne mreže vlasništva. Praznine u zakonima omogućavaju kompanijama da zaobilaze ograničenja koja ne-evropskim državljanima dozvoljavaju posjedovanje samo dvije nekretnine.
Takis Hadžigeorgiou, bivši član Odbora za vanjske poslove Evropskog parlamenta, se prisjeća da je prije godinu dana pitanje vlasništva ne-Evropljana, posebno Izraelaca, izneseno pred „najvišeg državnog zvaničnika odgovornog za pitanja zemljišta i nekretnina na Kipru.“
„Da, čuo sam to“, rekao je zvaničnik, dodavši: „Ali zar nismo govorili da su nas Libanci otkupljivali?“
„The Greek Herald“ od tada odražava strahove od „demografskog inženjeringa“ i upozorava da, ako se takve „promjene nastave bez kontrole, mogu dovesti do nepovratnog gubitka drevnog helenskog identiteta.“
Mediteranski luk
Glavni rabin Raskin, šef Rabinatskog suda Kipra od 2003, je opisao Kipar kao Izraelov „zadnji ulaz“. Prema Jonatanu Branderu iz Instituta za mirovna istraživanja u Oslu (PRIO), koji je autor rada iz 2022. „Strateško prijateljstvo: Izraelske percepcije odnosa Izrael–Kipar“, izraelski tvorci politike vide veze s Nikozijom kao „kamen temeljac regionalnog poretka koji žele oblikovati i očuvati.“
Dva pravca sada definišu izraelsku politiku na ostrvu. Prvo, Netanjahu vidi Kipar kao dio novog geopolitičkog bloka koji povezuje Izrael s Evropom i mediteranskom energetskom mrežom. Spremnost Nikozije da bude domaćin razgovora o rekonstrukciji Gaze naglašava njenu diplomatsku ulogu koja se razvija. Kipar pruža geografsku dubinu, vazdušno-morski koridor i glas u EU prijateljski naklonjen ambicijama Tel Aviva.
Drugo, produbljivanje ekonomske i institucionalne ukorijenjenosti Izraela prijeti da transformiše Kipar u podređenu zavisnost, a ne ravnopravnog partnera. Ankara je već zabrinuta, videći ovu saradnju kao drugu izraelsku granicu duž svoje periferije, dopunjujući njenu indirektni granicu u Siriji.
Pitanje za Kiprane i širi region sada je da li ovi zajednički interesi donose prosperitet ili opasnost. Dok novi doseljenici postavljaju svoje zastave i ideologiju na ostrvo dugo obilježeno podjelama, Kipar rizikuje da postane nova Haifa.
Prevod: PCNEN
0 Comments