Piše: Gjergji Vurmo

U ovoj sedmici su evropske integracije Zapadnog Balkana imale veoma dobar početak na prvo samitom Berlinskog procesa (14. oktobra) koji je donio novi CRM akcioni plan, napredak u implementaciji CEFTA-e, nekoliko novih sporazuma i obaveza; i kasnije, u Luksemburgu (15. oktobra) sa početkom pregovora EU sa Albanijom o poglavljima Klastera 1 na 2. međuvladinoj konferenciji.

Krajem septembra 2024. Vlada Albanije je pozvala parlament da preispita pregovaračku poziciju zemlje, uz korišćenje ubrzane procedure. Dokument nije javno objavljen, a pozivi civilnog društva za javnu raspravu o ovom pitanju u Nacionalnom savjetu za evropske integracije, savjetodavnom tijelu Skupštine, zanemareni su. Vijest je zatekla albansku javnost donekle nespremnu s obzirom na niska očekivanja nakon zaključaka Evropskog savjeta u junu, u kojima se ne pominje kandidatura Albanije. Ipak, mnogi su već čuli šaputanje u kuloarima EU o tome da je razdvajanje Albanije i Sjeverne Makedonije nužno, pa čak i neizbježno, koliko god bilo nepravedno prema Makedoncima.

„Moram priznati da se osjećam tužno što naša braća iz Sjeverne Makedonije nisu mogla ući u ovu fazu, iako su oni prvi započeli proces“, rekao je albanski premijer Edi Rama na konferenciji za novinare s komesarom Oliverom Varheljijem i mađarskim ministrom vanjskih poslova Peter Sijartom. Rama se dalje osvrnuo na ono što je nazvao “poniženjem”, jer mu je tri puta zaredom uskraćen početak pristupnih pregovora sa EU. “A ipak se osjećam pomalo neugodno, jer razmišljam i o poniženju Sjeverne Makedonije koja je čak promijenila ime da bi pokrenula ovaj proces. Dakle, da, ostajem pri onome što sam rekao o našim bugarskim prijateljima, jer istorija ne može biti razlog za zaustavljanje pregovora bilo koje zemlje”.

Dok je premijer Edi Rama izjavio da je njegova ambicija da Albanija ispuni sve ciljeve i standarde za pristupanje do 2030. godine, lider Demokratske partije (DP) Sali Beriša je pohvalio otvaranje pregovora iz kućnog pritvora, ali i naglasio da „Albanija nema drugih kriterijuma osim geostrateškog za sjedenje za pregovaračkim stolom sa EU”. Jorida Tabaku, bivša zamjenica ministra za integracije DP-a i sadašnja predsjednica parlamentarnog odbora za evropske poslove, je istakla podršku otvaranju pregovora sa EU, uprkos činjenici da je “Albanija danas daleko od zemlje koja ispunjava kriterijume”. S druge strane, ambasador EU u Albaniji čestitao je Albancima na ovom velikom iskoraku na putu njihove zemlje prema EU.

Drugi IGC sa Albanijom 15. oktobra u Luksemburgu predstavio je zajednički stav EU o poglavljima i oblastima Klastera 1. Prepoznajući dosadašnji napredak i relevantnost reformskih mjera i opredjeljenja za produbljivanje reformi, EU postavlja privremena mjerila koja treba ispuniti prije sljedećih koraka u procesu pregovora. Zanimljivo, čini se da EU ignoriše molbu Albanije za ubrzano pristupanje, koja je predstavljena od samog početka dokumenta od 160 stranica koji je Vlada dostavila Briselu. Zahtjev Albanije za takvu proceduru navodi mjere koje je zemlja spremna da preduzme u nekim od poglavlja i oblasti Klastera 1 kako bi se ubrzao proces pristupanja. Ipak, zajednički stav EU ne odnosi se na ubrzanu proceduru pristupanja i umjesto toga postavlja privremena mjerila koja zemlja mora ispuniti.

Ova mjerila su u stvari mnogo ambicioznija od onih koje Albanija „nudi” u zamjenu za „brzo pristupanje”. Na primjer, dok pregovaračka pozicija Albanije predlaže mjere kao što su „objavljivanje obavještenja u tenderskoj platformi EU“ ili „angažovanje kao posmatrač u raznim EU ekspertskim i savjetodavnim grupama“ kao pristup za ubrzanu integraciju prema Poglavlju 5, zajednički stav EU predlaže ambicioznije ciljeve kao što je „potpuno usklađivanje sa acquis-em EU o koncesijama i javno-privatnim partnerstvima“ koji su bili izvor ogromne korupcije u poslednjoj deceniji. Upoređujući dva dokumenta – pregovaračku poziciju Albanije i EU – jasno je da Brisel u svom dokumentu dugom 27 stranica očekuje da Albanija bude hrabrija i konkretnija u odnosu na nedorečenost svoje dugotrajne pregovaračke pozicije. Što je najvažnije, Brisel šalje snažan signal Albaniji da će čvrsto stajati iza procesa koji se značajno transformišu i približavaju Albaniju EU. Brisel najavljuje da ga albanska politika neće prevariti pod izgovorom produbljivanja reforme pravosuđa za koju je jasan zajednički stav EU – nezavisnost, efikasnost, integritet, meritokratija i odgovornost će biti na novim pravosudnim institucijama, a ne na posebnim parlamentarnim tijelima.

Ipak, albanski građani, civilno društvo i drugi domaći akteri ne bi trebalo da pretpostavljaju da će pregovori sa EU magično konsolidovati albansku demokratiju i institucije. Pregovori o pristupanju EU će pružiti sažetu mapu puta sa referentnim vrijednostima, dodatnim nivoima praćenja, pa čak i „gotovinom za reforme“. Međutim, ovaj proces ne može garantovati uspjeh niti održivost bez ključnog sastojka – budnog i vitalnog društva građana koji drže vlade odgovornima, učestvuju na smislen i kontinuiran način u donošenju odluka i traže ništa manje nego puno poštovanje demokratskih principa, integriteta institucija i upravljanja procesima.

Preveo PCNEN

Link na englesku verziju teksta.

NAPOMENA: Ovaj tekst je objavljen u partnerstvu sa European fund for the Balkans – predstavništvo Network of European Foundations

Stavovi iznešeni u ovom tekstu ne predstavljaju stavove redakcije portala PCNEN, što ne znači, nužno, da ne postoji podudarnost ili bliskost. Uredništvo PCNEN-a zadržava pravo da edituje komentare na tekst koji se postuju na portalu ili na PCNEN stranicama na društvenim mrežama Facebook i Twitter