Piše: Srđan Cvijić

Prošle nedjelje, 2. juna 2024, Srbija je održala ponovljene beogradske izbore i opštinske izbore u otprilike dvije trećine opština u zemlji. Kako se i predviđalo, vladajuća koalicija je dobila skoro sve. U Beogradu je koalicija koju predvodi Srpska napredna stranka lojalna predsjedniku Aleksandru Vučiću pobijedila sa 52,6 odsto glasova, drugi je bio novajlija u izbornom procesu Građanski pokret Kreni-Promeni sa 17, 5 posto; Biram borbu, dio bivše koalicije Srbija protiv nasilja koji je odlučio da ne bojkotuje izbore, na trećem mjestu sa 12,5 odsto, desničarski populista Mi–Glas iz Naroda (Mi–Glas naroda) je osvojio 8,1 posto, dok su ostali manji kandidati ostali ispod cenzusa za ulazak u gradsku skupštinu. Nakon trećeg pokušaja da zadrži vlast u glavnom gradu u dvije godine, vladajuća stranka je konačno uspjela.

Bolan poraz

Uprkos izvjesnoj nadi, opozicija nije uspjela da osvoji većinu u gradu Novom Sadu i većini opština širom zemlje, a gdje je uspjela da pobijedi vladajuću stranku (grad Niš, opština Novi Beograd i pregršt drugi) alijansa predvođena Vučićem pokušava da ostane na vlasti lažiranjem izbornih rezultata.

Dva su povezana razloga izbornog poraza opozicije: katastrofalni izborni uslovi i nizak odziv koji je dijelom uzrokovan bojkotom izbora od strane dijela opozicije.

Uprkos uglavnom formalnim prilagođavanjima od strane vlade, bilo je vrlo malo poboljšanja u poređenju sa lažnim izborima 17. decembra. Vladajuća stranka je zadržala gotovo potpunu kontrolu nad državnim medijima, predsjednik Vučić je nastavio da posuđuje svoje ime vladajućim izbornim listama, što je očigledno kršenje ustava zemlje, dok je kupovina glasova, migracija birača i izborno nasilje nad opozicijom i dalje trajalo. Upravo su ti duboko neujednačeni izborni uslovi doveli do raskola velike opozicione koalicije Srbija protiv nasilja. Dok je jedan dio (Biram da se borim) odlučio da se kandiduje, uprkos katastrofalnim uslovima, ostatak proevropske opozicije odlučio se za bojkot.

Dok je izlaznost na lokalnim izborima kada se održavaju odvojeno od parlamentarnih ili predsjedničkih tradicionalno niža u Srbiji, nedostatak jedinstva glavnog opozicionog bloka dodatno je doprinio apstinenciji. Za razliku od 17. decembra 2023. godine, kada je na glasanje izašlo gotovo 59 posto, ovoga puta izlaznost je bila samo 46,5 posto. Niža izlaznost nesrazmjerno je pogodila opozicioni blok. U odnosu na prošlu godinu, opozicija je izgubila pet puta više glasova od vladajuće stranke. Do 2. juna izgubljen je zamah višemjesečnih protesta koji su se održavali 2023. godine i prosječnog birača je zahvatila apatija.

Zanimljivo je, međutim, da i pored proširenja koalicije koju predvodi Srpska napredna stranka (od nacionalističkih lijevih socijalista do ekstremno desnih Srpske radikalne stranke ili Zavetnici – Čuvari zakletve) u jednom bloku, vladajuća stranka konstantno gubi glasove u Beogradu: sa 509.000 u 2018., na 476.000 u 2022. godini, 411.000 u 2023. na 362.000 na ovim izborima. Poslije duže od 12 godina na vlasti, trend pada vladajućeg bloka u gradu Beogradu je konstantan i, iako manje izražen, odražava se i na nacionalnom nivou.

Odbrojavanje 2027: Nema demokratije bez jedinstva

Naredni parlamentarni i predsjednički izbori u Srbiji zakazani su za tri godine. Ukoliko se ne interveniše amandmanima na Ustav Srbije u ruskom stilu, predsjednik Vučić ne može biti ponovo izabran za predsjednika. Tako će biti suočen sa dvije opcije: ili će krenuti Putinovim stopama i pretvoriti zemlju u otvorenu diktaturu ili će pokušati da ostane na vlasti sredstvima koja su pogodnija za proces evropskih integracija Srbije.

Pod pretpostavkom da bi produženje predsjedničkog mandata putem ustavnih promjena dovelo do kraja evropske perspektive Srbije, međunarodnog ostrakizma i vjerovatno uvelo spiralu nasilja sličnu onoj iz 1990-ih, druga opcija se čini vjerovatnijom. U ovom scenariju, Vučič će vjerovatno nastaviti sa promjenom ustava i pretvoriti Srbiju iz polupredsjedničkog sistema u parlamentarni sa slabijim predsjednikom kojeg bira Narodna skupština zemlje. U oba slučaja bi mu bila potrebna dvotrećinska većina u Narodnoj skupštini, koja mu trenutno nedostaje, osim ako ne obezbijedi glasove desničarskog populističkog pokreta Mi i poslanika nacionalnih manjina. Ipak, pragmatična promjena iz polupredsjedničkog sistema u parlamentarni, u kombinaciji s očekivanim nastavkom pada popularnosti vladajuće koalicije, mogla bi otvoriti prozor mogućnosti za demokratske promjene na izborima 2027. godine. To bi se moglo dogoditi uprkos nespremnosti režima da popusti na frontu izbornih uslova.

Sa ovakvim izgledima, poučeni lekcijom iz decembra 2023, koja je pokazala da je ujedinjena opozicija ostvarila najbolji izborni rezultat od dolaska Vučića na vlast 2012. godine, i suprotnom lekcijom od 2. juna, koja pokazuje da nedostatak jedinstva neminovno osigurava autoritarnu status quo, opozicija mora raditi na zajedničkoj platformi kako bi osigurala ponovnu demokratizaciju zemlje do 2027. Samo izgradnja zajedničkog demokratskog fronta, sastavljenog od svih proevropskih opozicionih stranaka, novih građanskih pokreta kao što su Kreni-Promeni, lokalnih pokreta i konzervativne opozicije, može spriječiti brzo klizanje Srbije ka potpunom autoritarizmu. Što prije prestanu međusobna prepucavanja oko izbora 2. juna, prije će početi borba za demokratsku obnovu.

Prevod je uradio PCNEN.

Link na englesku verziju teksta.

NAPOMENA: Ovaj tekst je objavljen u partnerstvu sa European fund for the Balkans – predstavništvo Network of European Foundations

Stavovi iznešeni u ovom tekstu ne predstavljaju stavove redakcije portala PCNEN, što ne znači, nužno, da ne postoji podudarnost ili bliskost. Uredništvo PCNEN-a zadržava pravo da edituje komentare na tekst koji se postuju na portalu ili na PCNEN stranicama na društvenim mrežama Facebook i Twitter