Aleksandar Drekalović se iz Prištine doselio u Crnu Goru 1999. godine, prilikom izbijanja ratnih sukoba na Kosovu. U Podgorici je pohađao vrtić, osnovnu i srednju školu.

I Fakultet političkih nauka je upisao u Podgorici, gdje se pokazao kao izuzetno uspješan student. Međutim, njegov uspjeh nije zadovoljavao kriterijume za državne stipendije, pa čak ni pravo na budžetsko finansiranje studija, uprkos odličnim ocjenama. Prepreka za ostvarivanje ovih prava je neposjedovanje crnogorskog državljanstva.

„Osim što sam, prilikom upisa na fakultet, kategorizovan kao stranac. uprkos kompletnom dotadašnjem obrazovanju završenom u Crnoj Gori, ja nemam ni mogućnost da obavljam državni posao, iako se za tu oblast usavršavam. Takođe, onemogućen sam da studiram ili putujem u zemlje Evropske unije bez vize“, kaže Aleksandar za PCNEN.

„Bez državljanstva ne možete da ravnopravno, kao i drugi građani. ostvarujete prava iz oblasti obrazovanja, zapošljavanja, socijalne zaštite, da stičete imovinu ili putujete“, objašnjava naš sagovornik.

Ipak, tu nije kraj liste ograničenja za interno raseljena lica sa Kosova koja su stalno nastanjena u Crnoj Gori. Ograničeno im je pravo na posjedovanje zemljišta, na pokretanje sopstvenog biznisa, apliciranje za socijalne stambene programe. Za sve navedeno neophodan uslov je posjedovanje crnogorskog državljanstva.

Pored pravnih prepreka, veliki problem je i, kako Aleksandar ističe, nametnuti osjećaj nepripadanja zajednici.

„Kada saznaju da niste državljanin, ljudi vas posmatraju kao gosta, iako vi tako ne želite da se osjećate u državi u kojoj ste odrasli i za koju želite da vežete svoju budućnost. Zbog specifičnih istorijskih i političkih okolnosti. usljed kojih su se ljudi poput mene našli u Crnoj Gori, nameće nam se i osjećaj moralnog duga zbog kojeg bi valjda trebalo da prihvatimo neravnopravan položaj i još budemo zahvalni na tome. Taj osjećaj, koji se sistemski promoviše, je možda i najveća poteškoća sa kojom se suočavaju osobe poput mene“, kaže Aleksandar.

Godine koje su pojeli skakavci

Aleksandar je jedna od oko 16 hiljada osoba sa statusom interno raseljenih koje u Crnoj Gori žive duže od dvije decenije. Sistem njihov legalni stalni boravak prepoznaje tek od donošenja izmjena i dopuna Zakona o strancima po kojima su ove osobe mogle da legalizuju boravak od 2011. do 2014. godine.

Dakle, osobe koje posjeduju ovaj dokument, najranije će krajem ove godine steći pravo da apliciraju za crnogorsko državljanstvo, kada ispune uslov koji predviđa deset godina stalnog boravka.

Na pitanje kako komentariše odluku koja briše više od decenije neprekidnog boravka, Aleksandar ističe da je riječ o pravnoj akrobatici utemeljenoj u ideološkoj konstrukciji.

„Suočeno sa velikim brojem raseljenih i interno raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i sa Kosova, političko ruokovodstvo tadašnje Republike Crne Gore je procijenilo da bi te demografske promjene mogle da ugroze njihove poltičke ciljeve. Zbog toga je bilo potrebno obezbijediti da se na duge staze tim licima onemogući da učestvuju u političkom životu Crne Gore“, kaže Aleksandar.

“Nije li diskriminišuća odluka da ljude sa kojima ste do juče živjeli u istoj državi i dijelili zajedničku sudbinu proglasite za ‘vječne strance’, potencijalno opasne po politiku vaše zemlje i tako ih učinite građanima drugog reda. Prihvatanje raseljenih i interno raseljenih lica se treba smatrati činom dužne političke odgovornosti a ne dobre volje, kako se to licemjerno želi predstaviti”, ističe naš sagovornik.

Sa druge strane, u Ministarstvu unutrašnjih poslova ne smatraju da je dosadašnji odnos institucija prema interno raseljenim licima bio diskriminišući, pozivajući se na mehanizme uspostavljene kako bi se riješio njihov pravni status.

Među njima najvažniji su, kako ističu, Nacionalna strategija za trajno rješavanje pitanja izbjeglica i interno raseljenih lica u Crnoj Gori, iz aprila 2005. godine, kao i Zakon o dopunama Zakona o strancima, koji je stupio na snagu u novembru 2009. godine.

Prema ovom Zakonu, interno raseljena lica sa Kosova mogla su da do kraja 2014. godine, uz izvađeno državljanstvo matične zemlje, podnesu zahtjev za odobravenje stalnog nastanjenja ili privremenog boravka do tri godine.

„Interno raseljenim licima, dobijanjem statusa stranca sa stalnim nastanjenjem, omogućava se integracija u crnogorsko društvo i ostvarivanje prava na rad i zapošljavanje, obrazovanje, stručno usavršavanje, priznavanje diploma i sertifikata, socijalnu pomoć, zdravstveno i penzijsko osiguranje, poreske olakšice, pristup tržištu rada i usluga, sloboda udruživanja, povezivanja i članstva u organizacijama koje zastupaju interese radnika ili poslodavaca“, navode iz ministarstva i napominju da se ovim licima u postupku po rješavanju zahtjeva ne traži dokaz o sredstvima za izdržavanje, smještaju i zdravstvenom osiguranju.

„Svakako, sticanje pravnog statusa stranca sa stalnim boravkom predstavlja samo početak, a ne završetak procesa lokalne integracije, te je potrebno da nadležne državne institucije i organi lokalne samouprave kontinuirano prate pristup pravima za sva raseljena i interno raseljena lica, kako bi se obezbijedilo da ova lica ostvare efikasan pristup pravima koja im po zakonu pripadaju“, kažu iz MUP-a za PCNEN.

Na pitanje da li smatraju da su mjere za rješavanje ovog pitanja koje je dosadašnja vlast primjenjivala, iz MUP-a navode da su odluke donošene u skladu sa aktuelnim okolnostima.

„Teško je završiti jedan ciklus javne politike u razdoblju kraćem od jedne decenije tj. u kraćem razdoblju nije moguće prepoznati kakvi su rezultati napravljeni na rješavanju nekog problema i kakav je proces javne politike u odnosu na taj problem. Nakon dvije decenije, može se reći da je ishod ove politike pozitivan, budući da statistički podaci pokazuju da je u odnosu na tadašnji broj podnijetih zahtjeva ostalo svega 135 lica sa neriješenim statusom u Crnoj Gori“, smatraju u ministarstvu.

Odluka o kriterijumima sporna, Ustavni sud odbio žalbe

Savez udruženja raseljenih, izbjeglih i prognanih u Crnoj Gori 2011. godine podnio je Ustavnom sudu inicijativu za pokretanje postupka za ocjenu ustavnosti i zakonitosti Odluke, označene u izreci, navodeći da je u suprotnosti sa odredbama člana 4 i člana 8 stav 1 tačka 3 Zakona o crnogorskom državljanstvu i međunarodnoj definiciji prebivališta i boravišta, jer se zakonitim smatra samo boravak prijavljen kod nadležnog Ministarstva a ne i boravak prijavljen Komesarijatu za raseljena lica, koji je bio organ Vlade i da su raseljena lica sa Kosova diskriminisana u odnosu na raseljena lica iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine.

Ustavni sud je, nakon razmatranja sadržine osporenih odredaba Odluke, ocijenio da nema osnova za pokretanje postupka za ocjenu njihove ustavnosti i zakonitosti.

Nakon toga, uložene su još dvije žalbe koje se tiču odluka o statusu interno raseljenih, ali Ustavni sud je u oba slučaja odbio, pozivajući se na to da je već donijeto rješenje po tom pitanju.

Aleksandar Drekalović misli da institucije treba da u najkraćem roku stave van snage ili izmijene pravne akte koji održavaju ovakvo stanje, prije svega Odluku Vlade Crne Gore o kriterijumima za utvrđivanje uslova za sticanje crnogorskog državljanstva prijemom, odnosno brisanje tačke 3 iz stava 1 člana 3 Odluke, čime bi se boravak raseljenih lica u Crnoj Gori, do sticanja statusa stranca sa stalnim nastanjenjem, tretirao kao stalni boravak, čime bi uslov za prijem u državljanstvo bio zadovoljen.

On smatra i da je neophodno van snage staviti Uredbu o načinu ostvarivanja prava raseljenih lica iz bivših jugoslovenskih republika i interno raseljenih lica sa Kosova koja borave u Crnoj Gori ili izmjena Člana 1 stav 1 tačka 1 pomenute Uredbe, tako da se omogući ravnopravno uživanje prava na zaposlenje ovih lica kao i drugih lica u Crnoj Gori.

„Za ove aktivnosti potrebna je samo politička volja i u jednom danu ova pitanja mogu biti riješena“, smatra Aleksandar i ističe da očekuje od Vlade da donese Zakon o dvojnom državljanstvu kojim bi se omogućilo ovim licima da steknu crnogorsko državljanstvo ne odričući se onoga koje već posjeduju, tako da biračko pravo mogu ostvariti samo u onoj državi u kojoj su stalno nastanjeni i plaćaju porez.

(Ne) razmatra se pitanje dvojnog državljanstva

Na pitanje PCNEN-a da li će se razmatrati dvojno državljanstvo sa Srbijom, imajući u vidu da uskoro osobe sa ličnom kartom za stranca stiču uslov za crnogorsko državljanstvo, iz MUP-a nisu odgovorili.

Funkcioner Prave Crne Gore Mitar Sušić je ranije najavio da će ova politička partija inicirati izmjene Zakona o državljanstvu jer su, kako je istakao, aktuelna rješenja u našem pravnom sistemu u direktnoj suprotnosti sa Evropskom konvencijom o državljanstvu, koju je Crna Gora ratifikovala, a koja propisuje da svaka država ugovornica treba da svojim unutrašnjim pravom predvidi mogućnost “naturalizacije lica koja imaju zakonito prebivalište na njenoj teritoriji, pri čemu kod utvrđivanja uslova za naturalizaciju, ona neće tražiti period boravka duži od deset godina prije podnošenja zahtjeva”.

On je naglasio da su izbjeglice i interno raseljena lica u Crnoj Gori “postali svojevrsni pravni fantomi, bez mogućnosti da budu ravnopravni građani države, sa kojom ih često spaja istorija, čitavo porodično stablo, grobovi predaka, ali ne i pozitivni crnogorski propisi”.

“Uporno izbjegavanje potpisivanja međudržavnog sporazuma o dvojnom državljanstvu, od strane prethodne vlasti, uz rigorozne zakonske odredbe po pitanju gubitka crnogorskog državljanstva, onemogućilo je državljanima Srbije, koji su porodičnim porijeklom, svom svojom imovinom, centrom svojih životnih i radnih aktivnsti, vezani za Crnu Goru, da steknu i crnogorski pasoš”, poručio je nedavno funkcioner Prave Crne Gore.

Miljana DAŠIĆ