Balkan je ponovo na evropskom dnevnom redu, čime se otvara put za uspostavljanje transparentnijih odnosa i obnavljanje partnerstva. Nakon dugogodišnjeg i riskantnog zapostavljanja ovog regiona, uspona autoritarizma i destruktivnog uplitanja stranih sila, Evropska unija (EU) je nedavno shvatila nužnost hitnog ubrzanja reformi i završavanja procesa proširenja EU na Zapadni Balkan. Da bi obnovljena pažnja proizvela konkretne rezultate, potrebno je uložiti dodatne zajedničke napore, koji podrazumijevaju i uspostavljanje novog evropskog partnerstva sa Balkanom. Odnosi EU i Zapadnog Balkana su utemeljeni na jakim političkim i društveno-ekonomskim vezama, na međusobnoj zavisnosti i međuljudskim vezama, kao i na zajedničkoj prošlosti i nadama za budućnost.

Evropski fond za Balkan* je osnovan prije deset godina, sa ciljem da doprinese jačanju demokratije, unapređenju procesa evropskih integracija i afirmisanju uloge Zapadnog Balkana u rješavanju novonastalih izazova sa kojima se suočava Evropa. Od 2008. godine do danas, EU i Zapadni Balkan su pretrpjeli značajne promjene pod uticajem različitih kriza kroz koje su prolazili. S jedne strane, dovedene su u pitanje normativne osnove Evropske unije, s druge strane, došlo je do ponovnog  jačanja autoritarnih tendencija na Zapadnom Balkanu. Neke od zemalja Zapadnog Balkana ostvarile su formalni napredak ka članstvu u EU, dok druge još uvijek zaostaju na tom putu. Proces demokratizacije regiona nije u potpunosti završen. Ove izazove treba prihvatiti kao šansu za dalje jačanje evropskog partnerstva sa Balkanom, kako bi sve zemlje u regionu postale punopravne članice EU. Nadograđujući se na izvještaj Međunarodne komisije za Balkan, “Balkan u budućnosti Evrope”, ova Deklaracija otvara put za narednu desetogodišnju etapu u procesu, koja će biti ključna za transformaciju Zapadnog Balkana.

Sto godina od kraja Prvog svjetskog rata, 2018. treba da označi istorijsku prekretnicu. Nova strategija Evropske komisije i samit Zapadnog Balkana zakazan u maju 2018. godine potvrđuju čvrstu opredeljenost EU ispunjavanju ovog cilja.

Pristupanje EU nije cilj sam po sebi, već prilika za punu transformaciju Balkana. Potrebno je revidirati i obnoviti podsticaje i nagrade za evropske integracije, ali i revitalizovati politiku uslovljenosti utemeljenu na evropskim vrijednostima. Ako EU treba da postavlja stroge zahtjeve, onda njen pristup mora da bude jasno definisan, neposredan i atraktivan. Ukoliko region iskoristi ovu priliku, može da postane dio EU i da ujednači demokratski, socijalni i ekonomski razvoj sa državama članicama EU. Međutim, ako Zapadni Balkan propusti ovu priliku, rizikuje da zaostane za EU, bez jasnog usmjerenja, izložen dodatnoj destabilizaciji.

Evropsko partnerstvo sa Balkanom mora da bude utemeljeno na iskrenijim i transparentnijim odnosima, koji prednost daju demokratskoj transformaciji. Strategija Evropske komisije predstavlja pozitivan prvi korak u tom smjeru, međutim, potrebno ju je pretočiti u intenzivniju saradnju sa vladama i društvima regiona. U međuvremenu, političko vođstvo regiona treba da povrati kredibilitet stvarnom posvećenošću promjenama.

Članstvo u EU nije pitanje političkog oportuniteta, već generacijskog političkog i društveno-ekonomskog opredjeljenja. Evropskoj uniji danas nije potrebno proširenje zarad samog proširenja, već iskreno zalaganje i posvećenost, kako EU tako i Zapadnog Balkana. Vladavina prava, odgovorna uprava, sloboda izražavanja, rodna ravnopravnost i jasna podjela vlasti ključni su preduslovi pristupanja, koji će doprinijeti vitalnosti i održivosti demokratske transformacije Balkana.U tu svrhu, pozivamo EU i Balkan na stvaranje “novog zajedništva”, utemeljenog na strategiji koja počiva na četiri glavna stuba: intenzivnija saradnja EU sa Balkanom; sistematičniji napori u promovisanju kulture učenja i usavršavanja na svim nivoima obrazovanja radi unapređenja ljudskog kapitala; iskreno i trajno regionalno zbližavanje; i ostvarivanje vizije tješnje saradnje u različitim oblastima politike EU, prilagođene konkretnim potrebama.

Pregovori o pristupanju ne treba da se ograniče isključivo na institucionalni dijalog između institucija EU i država regiona. Novo evropsko partnerstvo sa Balkanom zahtijeva više od pristupanja EU: zahtijeva izgradnju zajedničke vizije budućnosti Evrope i uloge Balkana u njoj.

Demokratski legitimitet budućnosti EU mora da bude utemeljen u širem uključivanju građana u proces pristupanja i pozitivnom, konstruktivnom učešću organizacija civilnog društva, progresivnih građanskih inicijativa i političke opozicije. Svi Evropljani dijele zajedničku budućnost. Zato svi građani država članica i potencijalnih država članica EU treba da daju svoj doprinos javnoj raspravi o budućnosti EU. Obnova i rekonstrukcija EU na osnovama još većeg jedinstva, solidarnosti i zajedničke odgovornosti je neophodna. Što je veći napredak u evropskim integracijama u narednih nekoliko godina, to je sigurnija budućnost, ne samo budućnost Zapadnog Balkana već i cjelokupne Evrope. Balkan treba da postane neodvojivi deo zajedničkog evropskog dijaloga.

Regionalna saradnja nije spolja nametnut uslov, već pretpostavka za ponovno otkrivanje zajedničkih interesa i formiranje novog regionalnog identita unutar EU. Regionalno zbližavanje treba da bude zasnovano na temeljnim vrijednostima EU: na trajnom rješavanju bilateralnih sporova radi prevazilaženja nasleđa ratova i konflikata iz prošlosti, i pomirenju građana.

Opredeljenost za proširenje reafirmiše temeljne vrijednosti Unije. Ovom Deklaracijom pozivamo na ponovno ujedinjenje Evrope. Evrope bez podjele na „nas“ i „njih“, Evrope svih njenih građana. Ovim partnerstvom želimo da omogućimo ponovno ujedinjenje i ostvarivanje ideje o evropskom kontinentu mira. Evropske vrijednosti su od ključne važnosti za sve Evropljane koji žive na Balkanu i njima bliske. Međutim, iskustva iz prošlosti nas uče da ne smijemo da ih uzimamo zdravo za gotovo i da se moramo boriti za njih još odlučnije nego do sada.

Zajedno, EU i Balkan zaista mogu da ojačaju i stabilizuju Evropu i od nje stvore prostor mira, demokratije i bezbjednosti, kao i da pruže doprinos njenoj zajedničkoj budućnosti, utemeljenoj na solidarnosti, odgovornosti, pluralizmu i toleranciji. Potrebna nam je nova vizija koja prevazilazi okvire postojećih, dobro poznatih – uglavnom tehnokratskih – rješenja. Želimo da redefinišemo Balkan kao region koji je integrisan u EU, radi prevazilaženja dugogodišnjeg marginalnog položaja ovog regiona i osećaja njegovih građana da nisu evropski građani prvog već drugog reda. Želimo da se usredsredimo na suštinska pitanja i da podstaknemo novi narativ o evropskom Balkanu. Želimo da dijelimo zajedničku evropsku budućnost sa zemljama Balkana.

Postavljajući ovo kao naš zajednički cilj, potvrđujemo našu spremnost da lično doprinesemo ostvarenju naše zajedničke vizije Evrope.

Beograd, 16. april 2018.

*Evropski fond za Balkan je inicijativa evropskih fondacija koje vode i podržavaju programe, projekte i organizacije usmerene na jačanje demokratije, na podsticanje evropskih integracija kao i na afirmisanje uloge Zapadnog Balkana u rešavanju izazova koji se javljaju u Evropi.

Programske oblasti Evropskog fonda za Balkan su:

• Javno zagovaranje evropske integracije i regionalne saradnje
• Izgradnja kapaciteta – ljudskog kapitala
• Podizanje kapaciteta tink tenkova
• Jačanje uticaja organizacija civilnog društva na javne politike

U okviru ovih programskih oblasti, Evropski fond za Balkan sprovodi sledeće ključne projekte i inicijative:

• Program stipendiranja vladinih službenika sa zapadnog Balkana – koji ima za cilj podsticanje reformi u zemljama zapadnog Balkana kroz usavršavanje ljudskog kapitala u administracijama;
• Regionalni politički program Misli i poveži – podstiče inkluzivno i na dokazima zasnovano kreiranje javne politike na zapadnom Balkanu kroz podršku regionalnim istraživačkim projektima;
• Forum civilnog društva Samita Zapadnog Balkana – platforma koja pospešuje dijalog između građana Balkana i regionalnih i evropskih donosilaca odluka u okviru Berlinskog procesa;
• Politička savetodavna grupa Balkan u Evropi – cilj ove grupe je da podrži evropske integracije Zapadnog Balkana i doprinese konsolidaciji demokratije u regionu kroz širi politički dijalog;
• Okruženje – jedina regionalna televizijska emisija koja podstiče dijalog između među balkanskim narodima stimulisanjem debate o problemima sa kojima se suočavaju sve zemlje regiona;
• Politički hakatoni – nova inicijativa koja inspiriše inovativne ideje o tome kako promeniti političko i društveno okruženje na Balkanu.

---