Poštovani gospodine Markoviću,

(ne)usvajanje izbornog zakona i otvaranje nekoliko važnih pitanja u vezi sa tim potvrda je da se Crna Gora, u političkoj dimenziji pristupanja Evropskoj uniji (EU), suočava sa određenim izazovima iz oblasti manjinske zaštite.

Preduslov evropskih integracija je funkcionalno prihvatanje demokratije i ostvarenje njene pune djelotvornosti, što znači da su integracije direktno zavisne od procesa reformi i demokratske stabilnosti društva koje se želi pridružiti EU.

Socijalistička narodna partija Crne Gore, na legitiman način, otvorila je pitanja pristupa crnogorskom državljanstvu i službene upotrebe srpskog jezika. Vezivanje ovih pitanja za izbornu regulativu ne treba po svaku cijenu kritikovati. Nijesam sklon prepoznati ih ni kao prijetnju ili trenutni razlog, eventualnog, zaustavljanja evropskog puta zemlje. Ispoljeni pristup ukazuje na odsustvo održivog i kontinuiranog političkog dijaloga i na ozbiljan nedostatak povjerenja između vlasti i opozicije. Ovo drugo je naročito relevantno. Određene opozicione strukture očigledno su, pored ostalih, imale namjeru testirati ozbiljnost vlasti i dobiti snažniju garanciju za konačno rješavanje pitanja za koja su posebno zainteresovani.

U nekoliko svojih, ranijih, stručnih radova razmatrao sam manjinsko pitanje kao mogući izazov u procesu stabilizacije i pridruživanja.

U tom kontekstu slobodan sam Vam predložiti, za razmatranje, određene mjere koje bi mogle značajno da unaprijede kvalitet i nivo manjinske zaštite ali i pokrenu dijalog i uspostavljanje određenog strateškog političkog jedinstva oko daljeg razvoja zemlje.

Usvajanje Zakona o službenoj upotrebi jezika

Aktuelna je, uglavnom politička, debata o tome koja konkretna rješenja i u kojim oblastima  treba da podrazumijeva službena upotreba određenih, Ustavom definisanih, jezika. Namjerom da se pripremi i usvoji odgovarajući zakon debata bi mogla da se usmjeri i dodatno osnažiti kroz uključivanje profesioinalnog kadra iz institucija i stručne javnosti. Postojeće zakonske odredbe nijesu kompletne i jasne. Posebno ih treba na lokalnom nivou učiniti garantovanim uz isključenu mogućnost odbijanja upotrebe manjinskog jezika u lokalnom životu (stranačko preglasavanje). Zakonom treba urediti, izmežu ostalog, način ostvarivanja službene upotrebe jezika u javnim službama i na nivou lokalnih samouprava i uslove za uvođenje službene upotrebe jezika na lokalnom nivou kao i upotrebu jezika u ekonomskom životu  (privreda i usluge) što je potpuno zapostavljeno u dosadašnjoj praksi.

Usvajanje akcionog plana za implementaciju Zakona o slobodama i pravima manjina

Nakon osnovnog ovo je za Crnu Goru najvažniji zakon. On zemlju demokratski legitimiše i čini prepoznatljivim po poštovanju manjinskih prava. Poboljšanje i praćenje implementacije ovog Zakona predstavljalo bi i odgovoran odnos prema ustavnim odredbama i međunarodnim obavezujućim ugovorima i dokumentima. Tokom pet godina implementacije ovaj zakon još uvijek nije zaživio u punoj mjeri. Kasni se i sa usaglašavanjem određenih propisa sa Ustavom što ograničava i praksu manjinskih prava. Statuti svih opština trebaju biti usaglašeni sa ustavnim i zakonskim odredbama o zaštiti manjina i upotrebi manjinskih jezika, prema rezultatima posljednjeg popisa stanovništva. Posebno je važno osnažiti i pratiti, u praksi, konsultovanje savjeta nacionalnih manjina pri donošenju odluka od strane sistemskih institucija i obezbijediti njihovu djelotvornu participaciju.

Legitimitet manjinskih savjeta

Djelotvorna participacija manjinskih savjeta i njihovo puno sistemsko uvažavanje podrazumijeva nesporni legitimitet svakog od njih.  Recimo manifestacija „Dani kulture manjina“ protekla je bez vidljive participacije Srpskog nacionalnog savjeta (SNS). Na događajima, koji su pratili program,  kroz video priloge,  predstavljeni su savjeti i manjine koje predstavljaju izuzev SNS. Resorni ministar je bio dužan provjeriti tu situaciju. Takođe bio je dužan skrenuti pažnju na česte kontradiktorne izjave koje dolaze iz SNS o neprihvatanju manjinskog statusa srpskog naroda u Crnoj Gori. Nije poznato da li i u kojoj mjeri u radu SNS učestvuju poslanici (iz različitih partija), članovi Vlade, gradonačelnici, drugi lokalni funkcioneri srpske nacionalnosti ili šefovi političkih partija koje su, takozvane, srpske prepoznatljivosti. Činjenica je da se SNS osnovao i registrovao po zakonu, da se radi o činu dobrovoljne samodeklaracije, i da već godinama, po osnovu pripadništva manjini, koristi odgovarajuću državnu podršku za očuvanje i razvoj srpskog nacionalnog identiteta. Ponoviću i ovog puta – nemam ništa protiv postojanja, rada i djelovanja SNS. Snažno podržavam sve nacionalne manjinske savjete. Ali SNS je dužan poraditi na svom legitimitetu prije svega zato što se mora jasno legitimisati pred državnim organima kao ključno tijelo manjinske samouprave. Ne bi bilo dobro, u praksi, da se buduće odluke crnogorskih organa, kreirane kroz saradnju sa ovim Savjetom osporavaju od strane gotovo svih parlamentarnih političkih struktura koje okupljaju, isključivo ili između ostalih, pripadnike srpskog naroda u Crnoj Gori. Takođe, ne bi bilo korektno da te odluke, kreirane kroz dijalog, osporava država Srbija kroz njeno legitimno interesovanje za prava i položaj onih koji je doživljavaju svojom maticom.

U protivnom Vlada je, zbog svoje ozbiljnosti i spriječavanja opstrukcija, dužna da vodi dijalog i komunikaciju i sa svim političkim partijama koje okupljaju pripadnike srpskog naroda i štite njegove interese.

Potvrda nesporne legitimnosti SNS važna je i zbog  definisanja statusa srpskog jezika u javnom obrazovnom sistemu i kreiranja odgovarajuće predmetne i udžbeničke politike.

Pitanje ministra

Vođenje i koordiniranje politike u oblasti ljudskih i manjinskih prava, kao i bavljenje ovim pitanjima, zahtijeva odgovarajuću, čitajte veću, upućenost i posvećenost resornog ministra za ljudska i manjinska prava.

S poštovanjem

mr Aleksandar Saša Zeković
istraživač kršenja ljudskih prava

Nerpomena: Naslov je dao PCNEN