Skenderbeg po drugi put među Albancima i Srbima

Piše: Slavomir Kostić/Danas

Pre nekoliko godina, usred Prištine, Albanci su podigli spomenik Đurđu Kastriotu Skenderbegu, bez sumnje najkrupnijoj ličnosti njihove istorijske prošlosti, čoveku koji se četvrt veka, gotovo sve do svoje smrti 1468. godine u Lješu na jadranskoj obali, uporno borio protiv turskog zavojevača, a za slobodu svog i drugih balkanskih naroda. Nedavno je i Gimnaziji u Preševu vraćeno staro ime "Skenderbeg", čime je ispravljena greška od pre dve decenije, kada je Miloševićeva vlast, nekritički i antiistorijski, promenila naziv najelitnijoj srednjoj školi u ovom gradu.

Dobro je što je to urađeno i u Preševu i na Kosovu, ali nije u redu što na Skenderbegovom spomeniku nije ispisana njegova biografija, makar i u kraćoj verziji, koja bi snagom istine o toj znamenitoj ličnosti i istorijskoj veličini doprinela ublažavanju međuetničkih tenzija na prostoru Zapadnog Balkana. Između ostalog, makar koliko to bilo neprihvatjivo javnosti u Prištini i na Kosovu, na spomeniku moraju biti ispisani stihovi crnogorskog vladike Petra Drugog Petrovića Njegoša u njegovom najboljem književnom delu, "Gorskom vijencu", gde on žali zbog Skenderbegove smrti. "Skenderbeg je srca Obilića, al umrije tužnim izgnanikom", zakukao je zbog njegove smrti Njegoš, budući da je Skenderbeg umro u Lješu, 1468. godine, koji se tada nalazio pod okupacijom Mletačke Republike.

Dakle, i pre dvadesetak godina, kada je Skenderbeg bio nepoželjan, i danas, kada su mu podigli spomenik u Prištini i vraćeno njegovo ime Gimnaziji u Preševu, što je sasvim u redu, podjednako je nepoželjna njegova biografija. A na pitanje zašto je to tako, odgovor valja potražiti u samoj biografiji, tačnije u onim njenim detaljima koji govore o srpsko-albanskim odnosima u vremenu prodora Turaka na Balkansko poluostrvo i zajedničke borbe balkanskih naroda protiv osmanlijskog zavojevača.

Ko je bio Đurađ Kastriot Skenderbeg kazuju sve istorije sveta, na svim jezicima. Sin Ivana Kastriota, istaknutog plemića, "albanske gospode", koji je osim Đurađa imao još trojicu sinova, Repoša, Stanišu i Konstantina. Majka mu je bila Vojislava, kći uglednog srpskog vlastelina iz Pologa. Čestito ga nije ni pomilovala, jer je za taoca i jemca odveden još kao dečak na dvor sultana Sulejmana Prvog, gde je primio islam i dobio ime " Skenderbeg". Istorija kazuje da je ime dobio po ugledu na "Iskandera", Grka Aleksandra Velikog, kojeg su istočnjačke priče učinile popularnim i kod Turaka.

Skenderbeg je u "hrvanju, borenju i džilitanju" nadmudrio suparnike, pa mu je sultan Murat Drugi, kao osamnaestogodišnjaku, podario "konjički kor" sa pet hiljada ratnika i nagradio ga činom sandžak-bega. Njegova potonja sudbina da odbegne sa "konjičkim korom" na hrišćansku stranu i potom da četvrt veka ratuje protiv sultanove vojske, zajedno sa srpskim despotima, poljskim kraljem Vladislavom i erdeljskim plemićem Janošem Hunjadijem, odvela ga je u katoličanstvo. Ucenjen od pape Pija Drugog, koga su više uzbuđivali pravoslavni "šizmatici" od turskih najezda i pustošenja, Skenderbeg je svesno pristao na tu žrtvu. Ipak, kada je 1468. godine umro od "jake groznice" nije sahranjen u Hilandaru, pored oca i brata, u "arbanaškom pirgu", gde i danas počivaju zemni ostaci Ivana i Repoša Kastriota, već mu je telo položeno u pravoslavnoj crkvi Svetog Nikole, poviše gradića Lješa.

Skenderbeg je osim braće, imao i pet sestara. Najstarija Mara udala se za Stefana Crnojevića, Vlajica za Stefana Balšića, dok se Skenderbegov sin jedinac Ivan, još za očeva života, oženio Irinom, ćerkom Lazara Brankovića i unukom još slavnijeg dede – Đurađa Brankovića, despota srpskog. Svest o pravoslavnom poreklu Đurđa Kastriota Skenderbega najviše se održala u Crnoj Gori. Najveće bratstvo u crnogorskom plemenu Kuči, Drekalovići, neguje predanje o Skenderbegu kao svom praocu, po čijem je unuku Drekalu proisteklo čitavo bratsvo. Ali ni istinu da je Skenderbegov deda, Pavle Kastriot, čiji je porodični feud obuhvatao sela u slivu reke Mate u srednjoj Albaniji, sa 50 florina darovao srpsku mitropoliju u Bogorodici Ljeviškoj u Prizrenu kojoj je kralj Milutin darovao mnoga imanja u Metohiji.